Diyetisyen Bakışı ... / Elif AKTAŞ / Diyetisyen

Sizlere bu haftaki yazımda, bütün bir yaşamını Türk halkının yeterli ve dengeli beslenmesine adayan, yaklaşık 60 yıl boyunca bıkmadan, usanmadan okumaya, çalışmaya, öğretmeye devam eden Başöğretmenimiz Prof. Dr. Ayşe BAYSAL’dan bahsetmek istiyorum.

Beslenme ile ilgili açıklamada bulunan, televizyonlara, gazetelere çıkan her insanın “Beslenme Uzmanı” olarak tanımlandığı şu zamanda, “Gerçek beslenme uzmanı kimdir?” sorusuna da bir açıklık getirmek istiyorum bu vesileyle... “Sofraya ekmeksiz oturmayan topluma ‘Ekmek tüketmeyin’ denmez.” demişti Ayşe BAYSAL. Çünkü yetiştiği, içinde bulunduğu toplumun yeme alışkanlıklarını, mutfak alışverişine ayırabildiği miktarı en iyi o bilirdi. Her bütçeye uygun, ülkemizde yetişen, çiftçiyi de, tüketiciyi de destekleyen önerileriyle tanınırdı. Tabii en çok da “mercimek”le…

“Konuya ‘Siz hiç yaşamınızda mercimek yoldunuz mu?’ diye giriyor; “toplayan insanın ellerini yakar”. “Ben televizyonlara çıkıp mercimeğin ne denli besleyici olduğunu söyleyip çok tüketilmesini önerdiğimde, mercimek tüccarlarının hışmına uğradım. Çünkü, çok tüketildikçe köylünün elindeki mercimek para etti ve tüccarın bunu ucuza kapatma olanağı kalmadı. Bu öfke dolu sözlere ne kadar sevindim bilemezsiniz. Mercimek güneydoğuda yetişir; toprağı nadasa bırakacağınıza mercimek yetiştirebilirsiniz. 10 kat artan tüketimi yönlendirmek için, “beslenme programı” çerçevesinde bu televizyon programını kabul ettim. Çocuk beslenmesini, iyotlu tuzun kullanımını; kabız olunca nasıl besleneceğini; bulgurun pirinçten daha değerli olduğunu anlattım. Özellikle derlediğimiz yöresel yemek tanımlarını verdim. Aslında mercimek kültürü ülkede gelişmiş. Afyon’da böreğini, Eskişehir’de mantısını, Antep’te köftesini yapmışlar. Ama Karadenizli ve İstanbullu bilmiyordu; onlar da öğrendiler. (A. BAYSAL) ”

1930 yılında Konya-Ermenek’te doğan Ayşe Baysal, ilköğrenimini aynı köyde, ortaöğrenimini İvriz Köy Enstitüsü’nde tamamladı. Zayıf, çabuk hastalanan yapısı nedeniyle köydeki işlerde çok verimli çalışamadığı için okula gönderilme hikayesini şöyle anlatır: “İlkokul zorunlu olduğu için ablamın yerine benim gibi “daha az işe yarayanı” okula yazdırdılar. Bu hep böyle gitti. İlkokulu bitirdiğimde, Köy Enstitüleri kurulalı beş yıl olmuştu. Ailem okumam konusuna hiç aldırmıyordu. Bir yandan da kötü bir taassubun baskısı altındaydılar; kızlarını gönderirlerse kötü insan olabilir korkusu vardı. Babam, Ese dayının babasından çok çekinir; her söylediğini yapardı. Çok baskı yaptılar; sonunda annem, zaten “daha az işe yarayan” olduğum için beni gözden çıkardı. İvriz Köy Enstitüsü’ne, akrabamız Mehmet ile birlikte beni gönderdiler; iyi ki de gönderdiler. Kurtuldum. (A. BAYSAL)”

Yükseköğrenimini 1954’te Ankara Kız Teknik Yüksek Öğretmen Okulu’nda tamamladıktan sonra Trabzon Beşikdüzü İlköğretmen Okulu’nda meslek yaşamına başladı. Bir yıl sonra Tarım Bakanlığı tarafından oluşturulan Ev Ekonomisi Örgütü’ne katılarak 1957’ye kadar Manisa Tarım İl Müdürlüğü’nde çalıştı. Bir yıl ABD’de görgü ve bilgisini arttırdıktan sonra 1958 - 1960 yılları arasında İzmir Ev Ekonomisi Yetiştirme Merkezi’nde öğretmenlik yaptı.

“İlk beslenme dersimi, ABD’den yeni gelmiş olan Doç. Dr. Osman Nuri Koçtürk’ten almıştım. O zamana kadar görmediğim hassas teraziler, tüpler, balonlar gibi araç gereci son derece çekici bulmuştum. Hele deney hayvanlarıyla yapılan çalışma, iyi beslenenlerle kötü beslenenlerin arasında gözlediğim farklılıklar adeta beni büyülemişti. Koçtürk’ten edindiğim bilgileri ve laboratuvardaki uygulamaları kendi yaşamıma da uyguladığımdan, sağlığımda belirgin bir düzelme olmuştu. Beslenmenin sağlıklı yaşamın temeli olduğunu yaşayarak öğrenme olanağı bulmuştum. (A.BAYSAL)”

Amerikan Ev Ekonomisi Derneği’nin bursunu kazanarak 1960 Eylül ayında ABD’ne giden Ayşe Baysal, Virginia Polytechnic Institute ve State Üniversitesi’nde bir yıl lisans tamamlayarak 1961’de lisans, 1962’de de Besin ve Beslenme dalında bilim uzmanlığı derecelerini aldı. Wisconsin Üniversitesi’nin bursu ile 1965’te Besin ve Beslenme dalında doktora derecesini aldı.

Yurda dönerek kısa bir süre Köy İşleri Bakanlığı Halk Eğitimi Genel Müdürlüğü’nde çalıştıktan sonra 1965 sonunda Sağlık Bakanlığı Hıfzısıhha Okulu’nda beslenme uzmanı olarak göreve başladı. Aynı zamanda Hacettepe Üniversitesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü, Hemşirelik Yüksekokulu ve Hemşire Koleji’nde ders vermeye başladı. 1968’de Hacettepe, Beslenme ve Diyetetik Bölümü Başkanlığı’na atandı. 1970 yılında Doçent, 1976’da Profesör oldu. 1997 yılında emekli olan Prof. Dr. Ayşe Baysal, kurduğu Beslenme Eğitimi ve Araştırma Vakfı (Besvak) aracılığıyla, burs vererek diyetisyenlere eğitimlerinde destek olmaya devam etti.

2016 yılında, 86 yaşında yaşama gözlerini yumduğu güne kadar hep kendisini geliştirmeye, bildiklerini yeni nesillere aktarmaya, biz diyetisyenlere ve Türk halkına ışık olmaya devam etti. Beslenmeyle ilgili doğru bilgi sahibi olmak isteniyorsa ilk Ayşe Baysal’ın kitapları okunmalı, onun izinde yetişen “Gerçek Beslenme Uzmanları”nın sözleri ciddiye alınmalı.

Halk sağlığına bütün bir yaşamını adayan Başöğretmenimi saygıyla anıyorum …

(3S Diyet ve Beslenme Danışmanlığı / www.3sdiyet.com)