İÇİNDE “MİLAS” GEÇEN KİTAPLAR (10) - Aynur DURUKAN BALAT, İLYAS BEY CAMİİ

Enveri, Düsturname’de durumu şöyle özetler:

‘Menteşe oğlu olur Mısra revan

ole li Firuz Ağa’ya verdi Han’

Firuz Bey, Osmanlı Padişahı Yıldırım Beyazıt’la beraber savaşlarda bulunmuş. Osmanlı Sarayı’nda hadım ağalığı (harem ağası) yapmıştır. Firuz Bey 10 yıla yakın Menteşe Sancağı’nın başında kalır. Toplanan gelirlerin merkezi Osmanlı devletine akması, Menteşe Sancağını fakir duruma düşürmüştür. Trakya bölgesinde Osmanlının yeni topraklarına gitmesi için Menteşe ahalisi özendirilmiş, sancak küçülmüş, nüfus azalmıştır.

Firuz Paşa zamanında yapılan (1394) Firuz Bey Cami’nde o zamana kadar yapılan Menteşe camilerindeki sadelik yoktur. Cami, son derece süslü, ihtişamlıdır. Caminin kubbeleri kurşun levhalarla kaplı olduğundan, halk arasında Kurşunlu Cami denir. Gök renkli Sodra Dağı mermeriyle kaplı olmasından, Evliya Çelebi, Gök Cami demistir.

Yapı gösteriş  ve ihtişamı ile Osmanlı iktidarının güç gösterisinin aracı olmuştur. Muğla yöresinin ünlü camilerindendir. Yüksek islam mimarisine ait cami, Bursa Selatin Camileri uslubunca yapılmıştır.

Firuz Bey, Ankara Savaşı’nda ölüp, Yıldırım Beyazıt esir düşünce, İlyas Bey Menteşe Beyliği’nin başına ikinci kez geçer ve beyliği eski günlerine döndürme atılımına girişir. Bu aynı zamanda beyliğin ikinci evresidir.

Balat, liman olarak önemli yerken, Osmanlı’nın elinde – Firuz Bey yönetiminde- önemsiz köy durumuna düşmüştür. İlyas Bey tarafından Balat’ta cami, imaret, medresenin, 1404’te temeli atılır. Bu yapı Menteşe Beyliği’nin Osmanlı’ya karşı güç gösterisinin sembolü olmuştur. İlyas Bey, caminin kubbesinin çapı 14 metredir. Bu büyüklükte kubbe iyi bir ölçüdür. Firuz Bey Camii ile İlyas Bey camii, bir nevi iktidar güçlerinin gösteri alanına dönüşmüştür.

Milas’taki Firuz Bey camii ile Balat’taki İlyas Bey camii, ortak özellikler taşır. ‘Milas’taki Firuz Bey camiinde çift sıra büyük ve simetrik pencereli cephe düzenlemesi İlyas Bey camii ile büyük benzerlik gösterir.’ (s:20)

‘İlyas Bey camii gibi duvarları içten ve dıştan, kısmen de olsa mermerle kaplı iki örnek belirleyebildik. Her iki örnekte de, İlyas Bey camiinde olduğu gibi duvarlar moloz taşlarla örülmüştür. Bu örneklerden Milas’taki Firuz Bey camiinin de, Menteşe Beyliği’nin önemli merkezlerinden birinde yer alması dikkat çekmektedir.’ (s:21)

‘İlyas Bey, Firuz Bey ve Yeşil cami mihraplarında yoğun olan bitkisel bezemenin yanı sıra, geometrik motiflerin ve yeryer de yazının kullanıldığını görüyoruz.’ (s:23)

‘İlyas Bey camiinin mihrap süslemesinde kullanılan bazı motifler bir çok örnekte karşımıza çıkmakla birlikte, kompozisyon olarak en yakın benzerini Milas’taki Firuz Bey ve kısmen de İznik’teki Yeşil Cami mihraplarında bulabilmekteyiz.’ (s:23)

‘Milas’taki Firuz Bey Camii mihrabı İlyas Bey camii mihrabına yakın örnektir.’ (s:23)

Milas’taki Firuz Bey camii ile Balat’taki İlyas Bey Camii, belirtilen ortak noktalardan dolayı aynı usta ve atölyelerin eseri olma ihtimalini akla getirmektedir.

Heveslisine okuma önerisi:

• Menteşe Beyliği – Paul Wittek
• Sodra’nın Ağıtı – İhsan Küçüktaş
• MİTSO Dergisi – Sayı: 50, Olcay Akdeniz

Kitap          : Balat, İlyas Bey Camii

Yazar         : Aynur DURUKAN

Sayfa         : 26+32 çizelge, fotoğraf

Yayınevi   : Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları

B.Tarihi    : 1988