MİLAS’IN ‘RUM MAHALLESİ’ (2)

Önceki sayıya ulaşmak için burayı tıklayın.

Milas’taki Rumlara ait mezarlık da Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde karşımıza çıkar. Adıyeke ‘’Kent dokusundaki genişleme XX. Yüzyıl başlarında bir hayli artmıştır. Bu artış çerçevesinde ortaya çıkan sorunlardan biri, Rum Mezarlığı’nın kent içinde kalması olmuştur.’’(34) diyerek bir ön bilgi verdikten sonra Rum cemaatinin önde gelenleri tarafından Şubat 1908 tarihinde ‘’Milas Kasabası Rum cemaatine mahsus kabristanın mahalle ortasında kalmış olduğu ve faide-yi hıfzı’s –sıhhaya muvafık olmadığı’nı (34)belirten bir başvuruda bulunduklarını belirtiyor. Başvuruda yeni kabristanın ‘’..kasabaya bir çeyrek mesafede Sodra Dağı eteğinde tespit edilen bir yer..’’ de olması istendiğini de belirtelim.  3261 sayılı Şura-yı Devlet kararı ile istenilen yerin ‘’ruhsat-ı resmiyeye tabi olmadığı, hiç kimsenin alaka ve tasarrufunun olmadığı, ziraat ve benzeri iş için kullanılmaya elverişli olmadığı, vakıf olmadığı, arazi-yi metrukeden olmadığı, kamuya ait yol ve benzeri arazi olmadığı gibi bir köy ve kasabanın da merası olmadığı’’ (34) Aydın Valiliği’ne bildiriliyor. Yani Şura-yı Devlet bu kararıyla Rum cemaatinin istediği dağdaki alanı 1375 kuruş ile kabristan olarak kullanım izni vermiş olur. Ancak Rum cemaatinin kentin içinde kaldığı için diyerek sunduğu gerekçenin olduğu yıllarda, Türklere yani Müslümanlara ait Hacıilyas Meydanı’nın olduğu bölgedeki mezarlığın varlığının altını da çizmek gerekiyor.
Rumların varlığı kasabadaki bazı alışkanlıkların değişmesini de sağlar. Örneğin ‘Pazar günü Müslüman ve Musevilere göre ayarlanmışken, çarşıda Rum unsurunun ehemmiyet kazanması üzerine Pazar günü, Pazardan Pazartesiye çevrilmiştir.’’(35) Rumlar için kutsal olan yani dini inançlarını yerine getirdikleri Pazar günü çarşı-pazar yapamayacakları için, böylesine bir değişikliğe gereksinim duyulmuş. Bu durum, halkların kasabadaki iç içe geçmişliğini göstermesinin ötesinde, hoşgörü kavramının varlığını da hissettirir.

Ancak coğrafyada yanmaya başlayan ateşten, Milas’taki yaşamlar da payını alacaktır.
İtalyanların varlıklarını ilk kez babaannemden duymuştum. Bazı Rum komşularının İtalyanların Milas’a gelişinden duyduğu hoşnutluğu anlatırken ‘İtalyanlar gelecek, boynunuza kırmızı kurdele bağlayacak‘’ diye söylerken yaptıkları elini bıçak gibi kesmesini kendi boynu üzerinde bize gösterirdi. Gerçi tanık oldukları bir kötülük olmadan çekip gitmiş İtalyanlar. Öyle derdi. İtalyanların Anadolu’yu işgale geldikleri tarih dilimi 15 Mayıs 1919 – 1Mayıs 1920 tarih aralığındadır.
Milas’ta yaşayan Rumların tarih içindeki varlıklarını incelediğimizde ‘‘Milas’ın göç tarihinde Rumların gel-gitlerle dolu ilginç bir göç süreci vardır.’’ (36) Ancak I. Dünya Savaşı ile birlikte Rum hemşerilerimizin konumu daha da zorlaşacaktır. ‘’ Birinci Dünya Savaşı yıllarında Milas’dan adalara 3323 Rum sürülmüştü. Bunların 2156 kişisi merkezden, 429 kişisi Mandalyat’dan, 383 kişisi Güllük’den ve 355 kişisi Kuyucak’dandı’’.(37) Batı Anadolu’dan adalara sürülen Rumların büyük çoğunluğunun1919’dan sonra tekrar Anadolu’ya döndükleri biliniyor. Elbette yaşamda kalanlardan. ‘Bu durumda iki bini biraz aşkın Rumun da Milas’a döndüğünü düşünmek pek yanlış olmaz.’’(37) Yunan Ordusu’nun 1919 Mayıs’ında İzmir’e çıkmış olması, Rumların tekrar dönmelerini sağlamış.  Ancak ‘’Bu olaydan birkaç gün sonra Türk bir tellal çıktı. Tellal Küllüklü’de yaşayan, 14 yaşından büyük bütün Hristiyanların Meliso’da toplanması gerektiğini duyurdu. Zaptiyeler bizimle birlikte Meliso’ya kadar geldi, bizi hapishaneye kapadılar.’’(38)
Milas’taki hapishanede bir ay kadar tutulan Rumlar daha sonra Muğla hapishanesine nakil edilirler. Muğla’daki hapishanede de bir ay kadar kaldıktan sonra ‘Bizi Türkiye’nin içlerine doğru götüreceklerini söylediler.’’ Burdur, Konya ve Niğde üzerinden Kayseri’ye götürülen Rum kafile, buradan doğuya sürgün edilir. ‘’(38)Birinci kafiledeki sürgünler Erzurum’a, Malatya’ya, Sarıkamış’a gönderildi. İki erkek kardeşim doğuya gönderildi. Kayseri’nin zengin Rumları bir komisyon oluşturdu ve Türklere ’20 yaşından küçük olanlar doğuya yollanmasın. Çocukların daha fazla eziyete dayanacak güçleri yok.’ dedi. Türkler bu öneriyi kabul etti, küçük yaştakileri Zincirlidere’deki Aziz Yoanos Prodromos Manastırı’na yolladılar.’’(38) Tüm Batı Anadolu’dan olduğu gibi, bu Milas Rumları için de ikinci sürgün olacaktır.
Ateş yerine dönen Anadolu’da yaşananları, sözlü tarihin tanıklıkları ekseninde çözümleyebiliyoruz. Elbette bu tanıklıklar tarafsız değildir. Zira ‘’Hepimizin de bildiği gibi ne bir olayı anlatmak ne de anlatılanın bir aracı tarafından bu tarihçi de olsa olduğu gibi aktarılması mümkün değildir. Hem olay tanığının hem de anlatıyı derleyenin yaşam birikimi, anlatılanı değiştirerek yaşanan olayın olduğu gibi aktarılmasını imkânsız kılar.’’ (39)

MİLAS’IN ‘RUM MAHALLESİ’ (4)
Nüfus Mübadelesi ile son kalan Rumlar da Milas’tan göç etmek zorunda kalırlar.  Zorunlu mübadele sonucu yani Türk ve Yunan hükümetlerinin yaptığı bir anlaşma ile, bu iki ülke kendi yurttaşları olan insanları, ulus ya da dil temelinde bile değil de ‘inanç’ ekseninde değiş tokuş edilmesine karar verir.
Aslında tüm Ege’de olduğu gibi Milas’ta da çokça Rum yurttaş, mübadele öncesi kendilerini öte kıyılara çoktan atmıştır.
Dolayısıyla 1924 yılına girildiğinde Milas’ta hiç Rum kalmaz.
Değerli yazarların araştırmalarının gölgesinde, Milas’ın Rum Mahallesi’nin dar sokakları arasında yaptığım bu gezintiye, ben de bir belge ile katılmak isterim.
Rum Mahallesi’nde yaşayan bir Rum yurttaşa ait olan bu belge, bir vekâletname olup tarihi 1916 yılına aittir. Fiskal pullu, soğuk damgalı ve Osmanlıca yazılı bu vekâletname Rum Mahallesi’nde ikamet eden Vasil isimli yurttaşa aittir. Osmanlıca belgenin klasik hat yazısının ötesine geçip, saray hattı denilen yani daha süslü ve şekilli bir biçimde kaleme alınmış olması dikkati çekiyor.  81x28 cm boyutlarına sahip bu vekaletnameden öğreniyoruz ki ; Bir Müslüman bir Rum’dan yani Vasil’den 60 günlüğüne borç almış ve buna karşılık Müslüman da toprağını Rum’a ipoteklemiş. Daha çok hukuki terimlerin yer aldığı 1916 tarihli bu belge, Rum Mahallesi’nin canlı tanığıdır.
En azından benim için.

DİPNOTLAR
(1) Evliya Çelebi Seyahatnamesi 9.Kitap-1.Cilt Hazırlayan: Seyit Ali Kahraman Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2011 Sayfa 229
(2) Nuri Adıyeke ‘XIX.Yüzyılda Milas Kazası-Milas’ın Sosyal, Demografik, Ekonomik ve Kültürel Gelişimi’ Milas Belediyesi Kültür Yayınları: 33, Milas, 2017 Sayfa 27
(3) Aşkıdil Akarca – Turhan Akarca ‘Milâs’ İstanbul, 1954, Sayfa 94
(4) Aşkıdil -Turhan Akarca  age Sayfa 95
(5) Adıyeke   age  Sayfa 90
(6) Ari Çokana ’20.Yüzyıl Başlarında Anadolu ve Trakya’daki Rum Yerleşimleri’ Literatür Yayınları, İstanbul, 2016 Sayfa 307
(7) Adıyeke   age   Sayfa 90
(8) Ünal Türkeş ‘Kurtuluş Savaşında Muğla’ İstanbul, 1973, Sayfa 119
(9) Adıyeke   age   Sayfa 169
(10) Adıyeke   age  Sayfa 90
(11) Olcay Akdeniz ‘Uygarlıkların Başkentinde Adım Adım Milas’ Milas Ticaret ve Sanayi Odası  Yıl 16 Sayı 50 Nisan-Temmuz 2011 Sayfa 62
(12) Olcay Akdeniz ‘Melasso’da Ateş Gecesi’ Milas Ticaret Odası Haber Bülteni Yıl:7 Sayı:25 Temmuz 2002 Sayfa 14
(13) Reşat Nuri Güntekin ‘Ateş Gecesi’ İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 2016 Sayfa 21
(14) R.N.Güntekin   age   Sayfa 22
(15) R.N.Güntekin   age   Sayfa 42
(16) R.N.Güntekin   age   Sayfa 43
(17) Aşkıdil-Turhan Akarca  age  Sayfa 95 Dipnot
(18) Olcay Akdeniz ‘Melasso’da Ateş Gecesi’ age Sayfa 14
(19) Aşkıdil-Turhan Akarca   age Sayfa 99
(20) Ekrem Uykucu ‘Muğla Tarihi’ İstanbul, 1968 Sayfa 190-191
(21) Aşkıdil-Turhan Akarca  age   Sayfa
(22) Ekrem Uykucu  age  Syf 191
(23)Olcay Akdeniz ‘Uygarlıkların Başkentinde Adım Adım Milas’  age Sayfa 62
(24) Olcay Akdeniz ‘Melasso’da Ateş Gecesi’    age   Sayfa 15
(25) Olcay Akdeniz Melasso’da Ateş Gecesi’  age Sayfa 16
(26) Nuri Adıyeke  age  Sayfa 27
(27) Nuri Adıyeke    age  Sayfa 76 (William Turner ‘Journal of A Tour In The Levant, vol III, London, 1820, Sayfa 66 Sayfa çevirisi ; Betül Koltuksuz)
(28) Nuri Adıyeke   age  Sayfa 77-78
(29) Ari Çokana   age Sayfa 307
(30)Nuri Adıyeke   age  Sayfa63
(31) Aşkıdil – Turhan Akarca  age   Sayfa 95 Dipnot
(32) Aşkıdil-Turhan Akarca    age  Sayfa 95
(33) Nuri Adıyeke age  Sayfa 49
(34) Adıyeke   age   Sayfa 29
(35) Aşkıdil-Turhan Akarca   age   Sayfa 94
(36) Olcay Akdeniz ‘Milas’ta Rum, Yadudi ve Ermeni İzleri’ Milas Ticaret ve Sanayi Odası Yıl 17 Sayı 52 Nisan 2012 Sayfa 55
(37) Adıyeke   age      Sayfa
(38)Küçük Asya Araştırmaları Merkezi ‘GÖÇ Rumlar’ın Anadolu2dan Mecburi Ayrılışı 1919-1923)) Türkçe Basıımı Derleyen: Herkül Millas, İletişim Yayınları, İstanbul, 2001 Sayfa 73-74
(39) Küçük Asya Araştırmaları Merkezi     age   Çevirmenin Önsözü / Damla Demirözü Sayfa 23