Prof. Dr. Ayhan Çıkın

Prof. Dr. Ayhan ÇIKIN

Kooperatif, XIX. Yüzyılın endüstriyel kapitalizminin meydana getirdiği hasarlardan beşeri grupları korumak için oluşturulmuş sosyo-ekonomik bir araçtır.

İlk kooperatif Rochdale Haksever Öncüleri Kooperatifi, 171 yıl önce İngiltere’de, Manchestere’in bir varoşu olan Rochdale’de, 21 Aralık 1844’de kuruldu.

Kooperatif hareketin toplum ve ekonomi açısından geçirdiği evreleri üç döneme ayırmak mümkündür:

1.İlk dönemde (1844-1895) işçi hareketinin içinde İşçi (emek) ve Tüketim kooperatiflerinin, kırsal kesimde Tarımsal ve Tarım Kredi kooperatiflerinin doğuşlarına tanık olunur.

2.İkinci dönemde (1895-1973) farklı sektörlerde, depolama, işleme ve pazarlama alanında belirgin bir gelişme yaşanır.

3.Üçüncü dönem ise, 1973 sonrasında yaşanan petrol krizi sonucunda tüm toplumların mevcut durumunu ve yakın geleceğini koşullandıran ve hüküm süren finans kapitalizmi dönemidir.

Son onlu yıllarda kooperatifler , bu yeni duruma uyum sağlamaya çalışmaktadırlar.

Kooperatifler, bu yeni duruma uyum sağlamanın yollarını araştırmaktadırlar. Bununla ilgili olarak Birleşmiş Milletler (BM) kararıyla 2012 yılı “Uluslararası Kooperatifler Yılı” ilan edildi. Bu yıl içinde BM’lere üye tüm ülkelerde “Kooperatif işletmeler daha güzel bir dünya kurar” ana temasıyla kutlandı. Aynı yıl kooperatifçilik tarihi açısından bir ilk gerçekleştirildi: “1. Uluslararası Kooperatifler Zirvesi (UKZ)”. Zirvenin ana teması “Kooperatiflerin inanılmaz gücü” olarak belirlendi. Zirvenin sonuç bildirgesi BM Genel Kuruluna sunuldu. 2014’te “Kooperatiflerin Yenileşme Gücü” ana temasıyla “2. Uluslararası Kooperatifler Zirvesi” gerçekleştirildi. Üçüncü Zirve 2016 Ekim ayında “Kooperatiflerin İş Yapma Gücü (Le pouvoir d’agir des coopératives)” ana temasıyla Kanada’da gerçekleştirilecektir.

   *             *             *

Yeni bir kooperatif çağı başlıyor.

İki yeni kooperatif tipi doğuyor:

-Emek (işçi) kooperatiflerinin eski formülü yeni toplumsal tabakalar tarafından sahipleniliyor;

-Kooperatiflerarası sektörler arası yeni uygulamalar ortaya çıkıyor.

Ulusal ve ulusötesi kooperatiflerarası dayanışmalar yeniden çiçekleniyor. Küresel kooperatif hareketi, finansal kapitalizme global bir seçenek sunacak şekilde yeniden kurgulanıyor.

Kooperatif hareketin yeniden ortaya çıkmasına tanık olunuyor. İkinci dönemde oluşturulan toplama, depolama ve dağıtım kooperatiflerinin birikimleri arasında önemli köprüler kuruluyor. Sektörlerarası yeni dayanışmalar, benzer bir küresel kooperatif hareketinin doğuşunun aidiyet duygusunu geliştiriyorlar.

Finansal kapitalizm yönetim uygulamalarına karşı halk tarafından ortaya çıkarılmış kritik kooperatif liderleri, kooperatif işletmeler hakkında kooperatif değerler üzerine oturtulmuş yönetim yöntemlerini ve uygulamalarını araştırıyorlar.

Önceki kuşakların kurumsallaşmış kooperatifleri ile yani kuşak kooperatifler, birlikte kalkınmanın iyileştirilmesine ve dünya ekonomisinin sorunlarına bir yanıt aramanın yanında, sosyo-ekonomik gelişmenin yeni bir alternatif modelini kurmaya çalışmaktadırlar.

Kooperatif birlikleri, kapitalizmin yeniden bir seçeneği olabileceklerinin önemli işaretlerini veriyorlar. Yeni bir küresel kooperatif modeli biçimleniyor.

Ekonomideki ve toplumdaki öznel koşullar gibi nesnel koşullar da, Rochdale Öncüleri’nin 1844’de ortaya koyduğu  kooperatif projesinin yeniden gözden geçirilmesinin  gerekliliğini işaret ediyorlar.

Rochdale öncülerinin saptamış olduğu kurallar, tüketim kooperatiflerinin büyük çoğunluğunun ve diğer kooperatiflerin yönetiminde geçerliliğini halâ sürdürmektedirler.

Bunlar şöylece özetlenebilir:

Kooperatifin çalışmasıyla ilgili olan kurallar:

-Piyasa fiyatları ile alım-satım yapma;

-Fazlanın satın almalarla orantılı olarak dağıtılması (risturn).

Kooperatifin yapısıyla ilgili olan kurallar:

-”Bir insan, bir oy” deyimi ile özetlenmiş demokratik yönetim ilkesi;

-Üyelerin kooperatifçilik görevini yerine getirme niteliği;

-Ortak sayısının sınırsızlığı;

-Üyelerin dürüstlük temeli üzerinden seçimi;

-Siyasi ve dini tarafsızlık;

-Kazancın bir kısmının sosyal işler ve geleceğe yatırım için ayrılması.

Bu kurallar, Rochdale öncesi kooperatif kurallarına göre oldukça zorlayıcıdırlar ve eşitsiz ortamdaki bir ekonomik varoluşun temelini oluştururlar.

   *             *             *

Küreselleşen bir süreçte ulus ve toplum olarak yerini koruyabilmek ve varlığını sürdürebilmek için “kooperatifçilik eğitimine”, onun da ötesinde “eğitimin kooperatifleşmesine” büyük ihtiyaç vardır.

Bu konunun kamuoyu gündemine taşınmasına ve uygulamaya aktarılmasına “aydın” sıfatını kendisine uygun gören her insandan beklediğimi belirtmek isterim.