Vedia Maral

BU TOPRAĞIN EFSANELERİ

Recep S. TATAR

Hazırlayan: Vedia MARAL

 

“EFSANELER DÜŞÜNMEYİ BAŞLATMIŞ”

‘Efsaneler beni tüm sarhoş etti’
                                               Paul Valery
 ‘Ben unuttum benden öncesini

                                                                                     Tanrılar unutmadan beni benden önce

                                                                                      Sonra kendime geldiğim gün

                                                                                    dudağımdan söylenceler akardı‘

  İ. Zeki EYÜPOĞLU

I

Olağanüstü, doğaüstü, sıra dışı olayların genellikle sözlü kültür yolu ile aktarılan anlatımıdır efsaneler. (söylence)

‘Efsanelerin başlıca niteliği inanç konusu olmasıdır’ (Pertev Naili BORATAV)

Efsaneler gerçekleşmiş gibi kabul edilmeye yatkındırlar ve bir yaratım sonucunda ortaya çıkar, zamanla anonimleşirler.

Efsaneler tarihi belge niteliği taşımasalar da tarihsel süreçlere ilişkin ipuçları verebilir. Oysa kitabın yazarının ‘yaşanmış kişileri konu alır. İşte bu yüzdendir ki gerçeklik payı ve tarihsel bir nitelik taşırlar’ ifadesi pek inandırıcı değildir.

Efsane insanlığın ortak manevi mirasında önemli bir parçadır. Efsaneler sadece günün hikayesi değil bugünün dünya görüşünü, değerlerini, kimliklerine biçim veren, ders veren anlatılardır

Efsaneler toplumun, insanın duygusal ve kültürel taleplerine cevap verirler. ’Çağdaş sanatlara: Resim, şiire, tiyatroya konu kaynağı olurlar’.

II

Kitabın yazarı halk bilimi alnında yaptığı masal, efsane, tekerleme, bilmece bunun gibi ürünlerin kitaplaştırılmasını sağlamıştır. Unutulmaya aday edebiyat ürünlerinin gün yüzüne çıkarılmasını sağlamış, editör olarak bu alanda çaba sarf etmiştir, bir çok kültürel araştırma, siyasi kitaplara yer vermiştir. Yalın anlatımından, kolayca anlaşılırlığından bahsetmek mümkündür.

III

Kitaptaki efsanelerden yakın dönemi anlatanlar olduğu gibi çok eskiye dayananlara da rastlarız. Adem ile Havva’nın cennetten kovulmasına kadar geriye giden efsaneler yer alır. Anadolu’nun her yerinden efsaneler bulunur kitapta.

Yazar konuya hakim. Muhtemelen bunun getirdiği kısa ‘düz konuşma dili‘, sade, yalın, doğrudan anlatımı iyi. İlhan BERK’in şiir için söylediğini biz buraya alalım; ‘söylemek istediğinizi söyleyip en kısa yoldan çekinmek’, bu durum yazarda aynı ile vakidir.

Büyüklere yazılan kitap kolay okunur, anlaşılır, dolayısıyla çocukların okuyabileceği bir kitaptır. Kitapta Milas’a ait iki efsane vardır. İlki “Yunus Balığı Sırtındaki Çocuk Efsanesi” ikincisi “Milas’ın Yılanlı Halı Efsanesi”. İkinci efsaneye sayfalarımızda yer veriyoruz. İşte efsane:

“MUĞLA MİLAS’IN YILANLI HALILARININ EFSANESİ

Milas, doğa güzellikleriyle olduğu kadar halılarıyla da ünlü bir ilçedir. Halılarının üzerinde kimi zaman dilini dışarı çıkarmış, sokmaya hazır bir yılan motifi görülür. Bu motifin Milas halılarında yer alışına ilişkin, yörede şu efsane anlatılır:

Orta Asya’dan gelen bir oba, Bodrum’un kuzey doğusuna düşen Mazı bölgesine ulaşır. İyice yorulmuşlardır. Oba önderi konaklama kararı verir, hazırlıklar başlar.

Oba önderinin uzun yıllar çocuğu olmamıştır. Yıllar sonra bir oğlu dünyaya gelmiş, doğum sırasında karısı hastalandığından bir daha çocuk sahibi olamayacaktır. Bu yüzden ana-baba çocuklarının üstüne titrer, gözlerinin önünden ayırmazlarmış.

Bu çocuk, hazırlıklar sırasında, kurulmakta olan çadırın yanında oynamaktadır. Bir yılan yavaşça çadırın kıyısından süzülüp çocuğu sokar. Çocuk oracıkta ölür. Oba yasa bürünür. Söylenen ağıtlardan yer gök inim, inim inler. Ana-babanın haykırışları hepsini bastırır. Ama çare yoktur.

Çocuğun öldüğü yere Çocuk Mezarlığı denir. Buradaki köy günümüzde de aynı adla anılmaktadır.

Çocuğun anası bir zaman sonra kendine gelir. Oyalanmak için halı tezgâhının başına oturur, bilinçsizce halısının üst yanına enlemesine bir yılan motifi işler. Daha sonra gene aynı dalgınlıkla halıyı boylu boyunca bir yılan resmiyle doldurur. Bundan sonra yaşamı boyunca dokuduğu halılara bu motifi işler. Zamanla motif gelenekselleşir. Çocuk Mezarlığı Köyü’nde ve Mazı bölgesinde dokunan, günümüzde Milas Halısı adıyla ünlenen halılara yılan motifinin girmesi, bu efsaneye bağlanmaktadır.”

 

Kitabın Adı: BU TOPRAĞIN EFSANELERİ

Yazar: Recep S. TATAR

Sayfa: 191

Basım Tarihi: 3. Basım, Mayıs 2012

Yayın Evi: su yayınları