Gülten Ünal

Gülten ÜNAL - Uzman Klinik Psikolog

 www.terapiadanismanlik.com

Özgül fobi, belli bir nesne veya duruma (örneğin: uçuş, yükseklik, hayvanlar, enjeksiyon, kan görme) karşı duyulan aşırı korku ve anksiyete olarak tanımlanabilir.Özgül fobiye bağlı korku, anksiyete veya kaçınma sosyal, mesleki veya diğer önemli işlevsellik alanlarında belirgin sıkıntı veya bozulmaya yol açar. Devamlı ve düzenli bir şekilde ortaya çıkan bu korkunun, nesne ya da durumun yarattığı gerçek tehlike ile orantısız olduğu kabul edilir. Özgül fobisi olan bireyler diğer anksiyete bozukluklarında olduğu gibi korktukları durumun tehlikesini olduğundan büyük görürlerken, kendi başa çıkma becerilerini ise olduğundan küçük görürler.Kişi fobik nesne ya da durumla karşılaştığında kaçınma davranışlarına girebilir ya da oldukça yoğun bir kaygı ile buna katlanır.Çocuklarda korku veya anksiyete ağlama nöbeti, donakalma, veya yapışma ile kendini gösterebilir. Yukarıda tarif edilen durumun klinik anlamda fobi olarak adlandırılabilmesi için en az 6 ay süre ile tecrübe edilmesi gerekmektedir.

Sıklıkla Karşılaşılan Özgül Fobiler

Hayvan Fobileri: Yılan, yarasa, fare, örümcek, arı, kedi, köpek gibi birtakım hayvanlardan korkma vardır. Genellikle çocukluk döneminde başlamakla birlikte, erişkinlik yıllarında da devam eden ve kişinin günlük yaşamını bozan durumlar özgül fobi olarak değerlendirilebilir.

Doğal Çevre Fobileri: Su, ateş, deprem, gök gürültüsü, yıldırım, yükseklik gibi nesne ve durumlardan korkmayı içerir. Genellikle çocukluk döneminde ve bazen de korkutucu doğal olaylardan sonra başlarlar.

Kan Enjeksiyon Yaralanma Fobileri: Kişi iğne yapıldığında, yaralandığında ya da kendisinde veya bir başkasında kan gördüğünde bayılabilir.

Durumsal Fobiler: Kişinin çoğunlukla kendini “kapana kısılmış” hissedebileceği durumlara özgü geliştirdiği fobilerdir. Örneğin; uçak, asansör, araba kullanma, köprü, tünel, tolu ulaşım araçları, sinema, tiyatro vb.

Diğer: Örneğin; boğulma veya kusma; çocuklarda, yüksek ses veya kostume karakterler, doktor ve ya diş hekimi fobisi, hastalık fobisi

Tedaviye başvuran yetişkinlerde çoğunlukla birden fazla özgül fobi türü bir arada olmakla birlikte, en sık durumsal fobi, daha sonra sırasıyla, doğal çevre, kan-enjeksiyon-yara ve hayvan tipi görülmektedir.

Korkuların Gelişimi

Korkuların gelişimi üzerine Üç Yol Kuramını (Three Pathway Theory) geliştiren

Rachman, korku ediniminin üç farklı yolla oluştuğunu iddia etmiştir.Bunlar; (1) travmatik koşullanma ya da doğrudan koşullanma yolu ile, kişinin durum ya da olayla ilgili olumsuz bir deneyiminin oluşmasını içerir (örneğin, çocuğun yıldırım veya yangın gibi travmatik bir olaya doğrudan maruz kalması gibi). (2) Model alarak ya da gözlem yolu ile öğrenme (örneğin, çocuğun arkadaş, kardeş veya ebeveyninin korkulu davranışını izlemesi gibi). (3) Olumsuz bilgi transferi, belli uyaranlar ya da durumlarla ilgili tehlikeler konusunda uyarılma (örn. Başkaları tarafından, okuyarak, haberler aracılığı ile).

Özgül fobilerin tedavisi, diğer anksiyete bozukluklarının (panik bozukluk, toplumsal kaygı bozukluğu vb.) tedavisinden daha kısa ve kolaydır. Aşamalı bir şekilde karşı karşıya gelmeyi esas alan bilişsel-davranışçı terapi yönteminin özgül fobilerin iyileştirilmesinde en etkili yöntemlerden biri olduğu bilimsel çalışmalar tarafından gösterilmektedir. İlgili yayınlar özgül fobisi olanların yaklaşık beşte dördünün bu yöntemle tedavi edilebildiğini bildirmektedir.Kişilerin yaşamını oldukça kısıtlayan ve sosyal çevreleri ile kurduğu ilişkileri olumsuz etkileyen fobiler tedavi edilebilir ruhsal bozukluklarından biridir.Önemli olan fobisi olan kişilerin bilişsel davranışçı terapi uygulayan psikiyatrist ya da klinik psikologlara başvurarak iyileşme yolunda ilk adımı atmalarıdır.