Özçelik ARAL

Zeytin Anadolu’da doğmuş ve Akdeniz bölgesine yayılmıştır. Milas Zeytinciliğini incelemeden önce, kısaca dünya zeytinciliğine bakalım. Dünya zeytin ağaçlarının ?’I Akdeniz bölgesindedir.

Akdeniz Bölgesi Zeytinciliği

1965 yılı verilerine göre, ağaç miktarı yönünden

1. İspanya, 2. İtalya, 3. Türkiye, 4. Yunanistan, 5. Tunus’tur.

Zeytinyağı üretimi yönünden

1. İspanya, 2. İtalya, 3. Yunanistan, 4. Tunus, 5. Türkiye’dir.

1965 yılına göre Türkiye’de ağaç başı zeytin ağacı verimi zeytinyağı olarak 1,3 kg., diğer Akdeniz ülkelerinde ise 2 kg.’dır.

2014 verilerine göre zeytin alanları:

1. İspanya , 2504 hektar
2. Tunus, 1764 hektar
3. İtalya, 1144 hektar
4. Yunanistan, 946 hektar
5. Türkiye, 930 hektardır.

Dünya zeytin alanlarının % 9,3’ü Türkiye’dedir.

Zeytinyağı üretimi yönünden sıralama şöyledir:

1. İspanya, A
2. İtalya,
3. Yunanistan, %9,8
4. Tunus, %6,9
5. Suriye %6,1
6. Türkiye, %5,8

 

Türkiye Zeytinciliği

Zeytin alanları 1995’te 543 bin hektar iken, 2014 itibariyle 938 bin hektara ulaşmıştır.

2000’li yılların başında 100 milyon olan ağaç varlığı 2015 yılında 170 milyona yaklaşmıştır.

Türkiye’de en fazla zeytin ağacının bulunduğu iller ise şöyledir:

1. Aydın, 2. Manisa, 3. İzmir, 4. Muğla, 5. Hatay, 6. Mersin, 7. Balıkesir, 8. Bursa, 9. Çanakkale, 10. Gaziantep, 11. Kilis.

 

Türkiye’deki zeytin çeşitlerinin dağılımı Gemlik, Edremit, Memecik, Domat ve diğerleridir. Zeytin verimi ağaç başına ortalama 15-20 kg. zeytindir.

Türkiye’deki mevcut 170 milyon zeytin ağacının tamamı mahsuldar değildir. Ağaç başına zeytinyağı verimi 2-6 kg. arasında değişmektedir.

 

Milas’ta Zeytincilik

Milas için hazırlanan bazı kaynaklara göre zeytin ağacı sayısı 7 milyon 785 bin meyve veren, 37490 meyve vermeyen ağaç olmak üzere bulunmuştur. Yaklaşık ağaç sayısı 8 milyon adettir.

Tarım Bakanlığı verilerine göre ise 10 milyon ağaç vardır.

Zeytinyağı rekoltesi ilk kaynaklara göre 8,6 bin tondur. Tarım Bakanlığı verilerine göre  18 bin tondur.

Bana göre, ilk kaynakların rakamları yanlıştır. 1965 yılında Türkiye’de 70 milyon ağaç vardı. Bunun ’u Milas’ta bulunuyordu. Bu da 7 milyon ağaç yapar. Geçen 50 yılda, gerek delicelerin aşılanması, gerekse taban arazide zeytin fidanı dikilmesi ile ağaç sayısı artmıştır.

Milas zeytin varlığının ?’i dağlık, yamaç alanlarda, delicelerin aşılanması ile oluşmuştur. Burada düzensiz bir dağılım vardır. Dekarda 20-35 arasında değişen ağaç bulunur. Bu nedenle Milastaki zeytinlik alanın 530 bin dekar olduğu göz önüne alınırsa, ağaç varlığının 11 milyon ve onun üzerinde olması gerekir.

Milas Zeytin ve Zeytinyağı Tarım Satış Kooperatifi yetkililerine göre var yılında zeytinyağı rekoltesi 20-22 bin tondur. Tarım Bakanlığı verilerine göre ise 18 bin tondur.

Zeytinde kayıt dışılık çok olduğu için, zeytinyağı rekoltesinin tam saptanması olanaklı değildir. Ağaç başına Milas’ta zeytin verimi 10-15 kg. arasında değişmektedir. Bu nedenle zeytinyağı veriminin ağaç başına 2-2,2 kg olduğunu söyleyebliriz. Bu rakamlara göre zeytinyağı kooperatifinin rekolte tahminleri daha doğrudur.

Muğla’nın dışındaki diğer illerdeki zeytin ağacı yağ verimi 2 kg’ın biraz üstündedir. Milas zeytinciliğinin ağaç başına zeytinyağı verimi dünya ve Türkiye ortalamasının altındadır.

 

Milas Zeytinciliğinin Sorunları

1.Milas’taki zeytinliklerin ?’i meyilli, az topraklı, kıraç arazilerdedir. Burada modern zeytincilik uygulamaları çok zordur. Özellikle toprak-su önlemleri uygulanamaz. Çünkü yeterli toprak yoktur. Bu alanların zayıf topraklardan oluşması ve meyil, sedde ve de mandal (seki) yapılmasını güçleştirmektedir. Ayrıca ormana çok yakın olan bu bölgelerde büyük yabani domuz popülasyonu vardır. Domuzlar, dökülen zeytinleri yediği gibi, alçak dallara da abanarak kırmakta, salyangoz aramak için de sekileri yıkmaktadır.

Domuz popülasyonu sadece Milas zeytinciliği için değil, kışlık hububat ve yazlık mısır tarımına da büyük zarar vermektedir. Bu konu Milas tarımında önemli bir sorundur.

Bu bölgelerde yamaç oluşu nedeniyle diğer kültürel önlemlerin de toprak işleme, gübreleme, ilaçlama ve yabani ot ve çalılarla mücadele çok zordur.

2.Gemlik ve Sofralık zeytinler sorunu

Milas’ta adaptasyou yapılmadan, son 50 yılda Gemlik ve Domat çeşitlerinden bahçeler yapılmıştır. Domat zeytinler, Milas’a uyum gösterirken, Gemlik zeytinlerde aynı uyum sağlanamamıştır. İri kalibreli zeytin elde edilememiştir. Ben bunun Marmara bölgesinin yazları nemli ve yağışlı iklimine karşın, Milas’ın yazları kurak ve sıcak ikliminden dolayı oluştuğunu düşünüyorum. Konu incelenmelidir.

3.Zeytincilerin Örgütlenmesi

Milas’ta yaklaşık 20 bin ailenin zeytincilik yaptığını varsayıyorum. Milas Ziraat Odası’na kayıtlı çiftçilerden, yağlık zeytin üreticisi sayısı 7348’dir. Buradan, zeytin üreticilerinin `’ının örgütlenmediğini görüyoruz.

4.ÇKS (Çiftçi Kayıt Sistemi) devlet destekleri ve zeytinyağı piriminden, yukarıda belirtilen 7348 çiftçi faydalanabilmekte, diğer `’ı faydalanamamaktadır.

5.Zeytinlerin Kasa ile taşınması

Zeytinler, kasa yerine çuvalla taşındığı için kızışma ve çürüme olmakta, bu da yağın asidinin yükselmesnie neden olmaktadır. Bu konuda önlemler alınmalı, en azından fabrikada Tariş Zeytin Fabrikası’nda olduğu gibi kasaya alınmalıdır.

6.Fabrika Sayısı ve Teknolojisi.

Milas’ın kapasitesinin 3 katından fazla zeytinyağı fabrikası kapasitesi vardır. Bu da fabrika kurulmasında P devlet deteğinden ileri gelmiştir. Bu destek durdurulmalı, hibe desteği yeni teknolojilere ve yenilenme için verilmelidir.

7.Zeytinyağına AB standardı gelmesi ve markalaşma

AB standardının alınması çok önemlidir. Bu konuyu başaran Ticaret Odası yetkililerini hep beraber kutlamalıyız. Fakat AB’nin Türk zeytinyağlarına koyduğu kota ve gümrük vergisi, ihracatı kötü yönde etkilemektedir. Bu sorun çözülmelidir.

Milas’ta butik olarak dolum yapan 30’a yakın markalaşmış zeytinyağı üreticisi firma vardır. Bunların kapasitesi 100-150  ton civarındadır. 20 bin tonluk üretimi olan Milas zeytinyağı içerisinde, üreticilere direkt katkısı yoktur. Bu firmaların, iç ve dış piyasaya girmeleri ve dolum tesislerinin mekanizasyonu için, hibe desteği yapılmalıdır.

8.Zeytinyağı Fiyatları

Türkiye’de resmi bir zeytinyağı fiyatı saptanmamaktadır. Tariş zeytinyağı kooperatifinin saptadığı fiyat varsa da, gerçek fiyat alıcı firmalarca Tariş fiyatının altında uygulanmaktadır. Diğer tarım ürünlerinde olduğu gibi, devletce zeytinyağı fiyatı saptanmalıdır.

MİLAS ZEYTİNCİLİĞİNDE YENİ UFUKLAR

1.Delicelik alanların imara açılması

CHP’sinin 2007 yılında hazırladığı rapora göre, Ege bölgesinde zeytin yetiştiriciliğine uygun, başka ürünlerin yetişmesine uygun olmayan makilik ve delicelik alan miktarı 1,2 milyon dekardır.

Milas’ta Kıyıkışlacık Kazıklı hattından Aydın il sınırına kadar olan alan yüzbinlerce dekar deliceliktir. Bu alanlar 3573 sayılı zeytincilik kanuna eklenecek bir madde ile imara açılabilir. Bu gerçekleşirse Milas zeytinliklerinin en az yarısı kadar artması sağlanabilir.

Burada iş siyasilere düşmektedir. Bu konuda Milaslılar gerekli baskıyı yapmalıdırlar.

2.Yeni zeytin çeşitlerinin uygulanması

FAO, 60 yıl once Akdeniz bölgesi zeytinciliği ile ilgili yaptığı araştırmalarda, belli zeytin çeşitlerinin çoğaltılmasını önermiştir.

Bazı Akdeniz ülkelerinde, bodur ve dekara 40 ağaç dikilebilen Yunan ve İspanya kökenli Arbosana  Kororeki isimli çeşitlerden bahçeler kurulmuştur. Öğrendiğimize göre, ilk altıncı yılda ağaç başına 40 kg, 10. yılda ise 100 kg. zeytin danesi alınmaktadır. Bu çeşitlerin yağ oranı yaklaşık üç buçuk kilogramda 1 litredir. Dekardan 1 ton yağ alınmaktadır.

Türkiye son 15 yılda bu fidanları fidanlıklarda üretmeye başlamıştır. Adana ve Hatay yöresinde iyi sonuçlar alınmıştır. Bu çeşitlerin Milas’a adaptasyonu ile ilgili çalışmalar yapılmalıdır. Milas’ta tabandaki bir zeytinlikten 1 dekardan 100-250 kg. zeytinyağı elde edilirken, 1 ton zeytinyağı büyük rakamdır. Yine dönüp dolaşıp aynı yere, zeytincilik istasyonuna geliyoruz.

ZEYTİNCİLİKTE MİLAS’TA YENİ İKİ KURUM

1.Bundan altı ay once yazdığım “Bir Yılan Hikayesi, Milas Zeytincilik İstasyonu” isimli yazımda bu konuyu anlatmıştım.

Şu anda hazineye ait 170 dekar alan içinde 30 dekar deneme parseli, 50 dekar üretim zeytinliği olan, binaları yapılmış, salamurhanesi, garajı, depo, hangar ve işçi lojmanları, sulama tesisleri bulunan Menteş Köyü’ndeki arazi atıldır ve içinde koyun otlatılmaktadır.

Bu işin çözülememesi Tarım Bakanlığı’nın bir ayıbıdır.

Tekrar yazıyorum, sadece eleman tayini ile burada zeytincilik istasyonu kurulmalı ve Milas zeytinciliğinin önü açılmalıdır.

Bunu, Tarım Bakanlığı ya da Muğla Üniversitesi Zeytincilik Merkezi yapabilir. Bu konuda siyasiler, Milas Belediyesi, Milas Ziraat odası ve Milas Ticaret ve Sanayi Odası ve Milas kamuoyu baskıda bulunmalıdır

Bu 50 yıllık kanayan yara kapanmalıdır.

2.Dane Zeytin Alım Merkezi

Geçen yıl bir arkadaşım, tane zeytin satmak için Didim’deki zeytin alım merkezine giderken beni de götürdü. Orada Didim Belediyesi’nin düzenlediği yerdeki sistemi gördük. 2-3 dekar yerin etrafı duvarla çevrilmiş ve sundurma yapılmıştı. Sundurmanın altında çeşitli firmaların zeytin elekleri ve otomatik kantarları vardı. Gelen zeytinler eleklerden geçirilerek sınıflandırılıp tartılıyor, buna göre fiyalandırılıyordu.  Burada gündüz kimse yoktu, herkes zeytin topluyor, akşam üzeri zeytin üreticileri buraya gelerek mallarını satıyorlardı.

Bu örneğin Milas’ta da olmaması için bir neden yoktur. Yukarıda anlattığım tesis bence Selimiye civarında bir yerde, Milas Belediyesi, Milas Ziraat Odası ve Ticaret Odası’nın müşterek desteğiyle kurulabilir.

Bu tesise ilk aşamada Milas dışından tane zeytin alan fabrikalar, kira bedeli alınmadan çağrılabilir. Bu şekilde, Milas’ta bir zeytin pazarı oluşabilir. Bu konunun gerçekleşmesi büyük yatırım istemez. İlgililerin yakından ilgisi ile hemen gerçekleşip, Milas zeytincilerinin hizmetine sunulabilir.

SON SÖZ

Milas zeytinciliği ile ilgili görüşlerimin bir kısmını size sunma olanağını buldum. Umarım ki ilgililer bu konulara eğlir ve sonuçlandırırlar.

50 yılı aşkın zamandır Milas’ta tarımla uğraşıyorum. Bu yılki gibi bir zeytin rekoltesi 1972-73 ürün yılında olmuştu. Fakat bu yılki rekolte çok fazla, ilk defa Milas’ta zeytinyağı üretiminin 25 bin tonu aşacağını düşünüyorum.

Zeytin üreticilerine bol ve bereketli bir yıl dilerim.