Özçelik ARAL

1919 yılı koşullarında İstanbul’da olduğu gibi Milas’ta da İttihat ve Terakki, Hürriyet ve İtilaf Fırkası çekişmesi vardı. Ittihat ve Terakki ileri gelenlerinin ülkemizi terk etmesi sonucunda Milas’ta bir boşluk meydana gelmiştir. Bundan yararlanan Halil İbrahim Hoca Efendi, Hürriyet ve İtilaf fırkasında Muğla’nın en ileri gelenlerindendir. Milas Kuvay-ı Milliye Komitesi’ni kurar ve başına geçer.

Daha sonra Muğla’da yapılan 01.02.1920 seçimlerinde, Hürriyet ve İtilaf fırkasını temsilen mebus seçilir. Diğer Muğla Mebusu ise millicilerin adayı Bodrumlu Hilmi Uran Bey’dir. Kuvay-ı Milliye reisliğinden 9 Ekim 1919’da ayrılır. Yerine Hacı Ali Ağa oğlu Feyzullah Ağa seçilir.

Istanbul’daki Osmanlı Meclisi’nin kapatılmasından sonra Halil İbrahim Hoca tekrar Milas’a döner. Tekrar Kuvay-ı Milliye reisi olur. Belediye reisliğini, Kızılay reisliğini ve Türk Ocağı reisliğini de eline alır. Bu, büyük zafere kadar devam eder, daha sonra hakkında yapılan şikayetler nedeniyle görevden alınır.

Milas Kuvay-ı Milliye Heyeti, Başkanı ve üyeleri:

1. Halil İbrahim Efendi (15.05.1919 – 09.10.1919)
2. Feyzullah Ağa (09.10.1919 – 20.04.1920)
3. Halil İbrahim Efendi (23.04.1920 – 1922)

Başkan vekili – Ceza Reisi Fehmi Bey

Üyeler:

Binbaşı Gazi Bey

Yüzbaşı Rıfat Bey

Müftü Mehmet Rüştü Efendi

Ethem Bey

Kara Hafız Bey

Eski subay – Emin Bey

Arıfzade Hamdi Efendi

Nazmi Bey

Çandırlı Mülazım Salih Efendi

Mehmet Çavuş

Karargah Komutanı Müftüzade Yedek Teğmen Osman Zeki Bey

Kaymakam Mehmet Fahri Akın Bey

Belediye Reisi Mehmet Ali Bey

 

Kuvay-ı Milliye Heyeti şu andaki Çaputçu Hanı yakınlarında, daha sonra Yapı Kredi Bankası, şimdi ise fırın olan binada çalışmaya başlar. Çine’deki 57. Tümen ile yakın ilişkiye girer.

 

57. TÜMEN

57. Tümen aslında Aydın’dadır. Aydın’ın işgalinden önce, silah depolarını boşaltıp 22 bin mavzer, 15 milyon mermi ile Kuvay-ı Milliyeci grupları silahlandırıp Çine’ye çekilir. Çine’ye 57. tümen sadece 10 subay, 40 er ve 46 hayvanla gelir. 57. Tümen Komutanı Miralay Şefik Bey Güney Ege’deki en yüksek rütbeli askerdir.

 Aydın, Muğla, Denizli, Burdur ve Antalya illerindeki askerlik şubesine bir bildiri göndererek eski yedek subayları ve gönüllüleri göreve çağırdı.

Milas Askeri Şubesi Başkanı Bnb. Gazi Bey bu bildiriyi tellalla duyurdu, ayrıca Kuvay-ı Milliye Heyetini ve muhtarları da bu bildirinin halka duyurulması için görevlendirdi. Milaslı yedek subaylar 1. Dünya Savaşı’na katılmış, deneyimli askerlerdi. Toplanan yedek subaylar, gönüllülerden Milas Müfrezesi teşkil edildi.

Yedek subaylar başlarında Müftüzade Osman Zeki Bey’in komutasında atlarla, gönüllüler yaya ve arkalarında deve katarında silah, cephane ve erzak olduğu halde Çine’ye 57. Tümen’e doğru yola çıktılar.

Çine’de başta Tümen Komutanı Miralay Şefik Bey olmak üzere coşku ile karşılandılar.

Muğla’nın çeşitli yörelerinden gelen yedek subay, gönüllüler ve efelerle birlikte Muğla Müfrezesi olarak 57. Tümen’in ana gücünü oluşturdular.

BİRİNCİ NAZİLLİ KONGRESİ

Nazilli’yi kendisine merkez edinen, Demirci Mehmet Efe’ye destek olmak ve politik birliği sağlamak amacıyla Denizli, Aydın ve Muğla Kuvay-ı Milliye komiteleri temsilcileri 8 Ağustos 1919 günü Nazilli’de toplanırlar.

Bu toplantıda alınan kararla gönüllü toplanması, silahlandırılması ve giydirilerek 57. Tümen’e sevk edilmesi kararlaştırıldı. Milas’ı bu toplantıda eski müftü Mehmet Rüştü Efendi temsil etmiştir.

İKİNCİ NAZİLLİ KONGRESİ

Mustafa Kemal Paşa’nın desteklenmesinin kararlaştırıldığı bu toplantıya 19 Eylül 1919’da Milas’ı temsilen Hafızın Emin Bey katılır. İkinci Nazilli Kongresi’nden sonra Muğla Valisi Serficeli Hilmi Bey Sivas’a giderek Muğla’nın görüşlerini Mustafa Kemal Paşa’ya aktarır.

SİVAS İÇİN MUĞLA KONGRESİ

Sivas için Muğla Kongresi 20-31 Ekim tarihleri arasında Muğla Belediye binasında toplanır. Bu toplantıda Sivas Kongresi kararları değerlendirilir. Toplantıya Milas’ı temsilen Hafızın Emin Bey ve Doktor Servet Bey katılmıştır.

MİLAS MÜFREZESİ

57. Tümen’e katıldıktan sonra Yörük Ali Efe’nin Milli Aydın Alayı ile birlikte, Aydın Köşk ve Nazilli’deki baskın ve çarpışmalara katıldı.

KİM KİMDİR?

Halil İbrahim Efendi Hacı İlyas Mahallesi’ndeki medreseden yetişmiş müderristir. Hürriyet ve İtilaf Fırkası’ndan Osmanlı Meclisi’ne mebus seçilmiştir. 2 defa Kuvay-ı Miliye reisliği yaparken, ikincisinde belediye reisliği, Kızılay ve Türk Ocağı reisliğini de uhdesinde toplamıştır.

1922 Kurtuluş’tan sonra hakkındaki şikayetler üzerine görevden alınmış ve Afyon İstiklal Mahkemesi’nde yargılanıp suçlu bulunarak idam edilmiştir.

Bu konuyu 1980 yıllarının başında, Milas’ta beni ziyarete gelen CHP’li arkadaşım ve yakın dostum Ünal Türkeş’e sorduğumda bana bu konunun karışık olduğunu ve bunun için de Kurtuluş Savaşı’nda Muğla isimli kitabında belirtmediğini söyledi.

Aynı yıllarda, Milas Tüccar Kulübü’nde karşılaştığım, babamın da askerden tanıdığı, Halil İbrahim Hoca’nın oğlu emekli Tümgeneral Muzaffer Yanardağ, babasının ağaların kurbanı olduğunu belirtti.

FEYZULLAH AĞA (ACAR) (1880-1940)

Hisarbaşı Mahallesi’nden Milas’ın büyük toprak sahiplerinden Hacı Ali Ağa’nın küçük oğludur. Aynı zamanda Anadalu ve Rumeli Müdafaa-yı Hukuk Cemiyeti Milas Şubesi reisidir. Kurtuluştan sonra Cumhuriyet Halk Fırkası’nın Milas’taki ilk reisi olmuştur. iki kızı vardır. Eşim Neslihan ARAL, büyük kızından torunudur.

FEHMİ BEY (ALGÜN)

Milas Ceza Mahkemesi reisi, hakimdir. Gazi Paşa Mahallesi’nde oturmakta ve Hacı Ali Ağa’nın damadıdır. Daha sonraki yıllarda uzun yıllar CHP İlçe Yönetim Kurulu’nda üyelik yapacaktır. Oğlu Suphi Algün (1958-1961) yılları arasında CHP İlçe Başkanlığı yaptı.

BİNBAŞI GAZİ BEY

Milas Askerlik Şubesi reisidir.

YÜZBAŞI RIFAT BEY

Milas Jandarma komutanıdır.

MÜFTÜ MEHMET RÜŞTÜ EFENDİ

Burgaz Mahallesi’ndendir. Din müderrisidir. Eski Milas Müftüsüdür. Oğlu yedek teğmen Osman Zeki Bey de Kuva-yi Milliye’nin merkez komutanıdır. Milas Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı Reşit Özer’in büyük dedesidir.

KARAHAFIZ BEY

Hayıtlı Mahallesi’ndendir. Adıl adı Emin’dir. Madenci Lütfullah ve Ulvi Kitapçı’nın babasıdır.

ESKİ SUBAY EMİN BEY (AKAGÜN)

Hocabedrettin Mahallesi’ndendir. Evi Halk Eğitim Merkezi’nin tam karşısındadır. Hafız Emin adıyla tanınırdı. Mehmet, İsmail ve Hasan adında üç oğlu vardır.

ARİFZADE HAMDİ BEY (UĞUR)

Ahmet Çavuş Mahallesi’ndendir. Fabrikatör ve iş adamıdır.

NAZMİ BEY (AKDENİZ) (…. – 1982)

Hocabedrettin Mahallesi’ndendir. Çanakkale gazisidir. Daha sonra Kurtuluş Savaşı’na da katılmıştır. 1936-1946 yılları arasında Milas Belediye Reisliği yapmıştır.

 

TEĞMEN OSMAN ZEKİ BEY (ÖZER)

Eski Müftü Mehmet Rüştü Efendi’nin oğludur. Daha sonra Milas Müfreze Komutanlığı yapmış, Kurtuluş Savaşı gazisi olmuştur. Üç oğlu vardır. Rüştü, Özcan ve Atıf’dır.

 

BELEDİYE REİSİ MEHMET ALİ BEY (AKARCA)

Haci Ali Ağa’nın ortanca oğludur. Faruk, Turan ve Adnan isimli üç oğlu vardır.

KUVA-Yİ MİLLİYE’YE DESTEK OLAN KİŞİLER

MÜFTÜ MEHMET SADIK EFENDİ (OĞUZ)

Hayıtlı Mahallesi’ndendir. Müezzinzade adı ile tanınırdı. Üç oğlu doktor olmuştur. Velittin, Alaattin, Selahattin Oğuz.

DOKTOR SERVET BEY ( AKGÜN)

Kurtuluş Savaşı yıllarındaki. Milas’ın tek doktorudur. Hacı İllyas Mahallesi’nden olup, Arnavut kökenlidir. Oğlunun adı Suat Akgün’dür.

MURAT SALİH BEY (MENTEŞE)

Kadızade Salih Efendi’nin oğludur. Jön Türk’lerdendir. Ağaçlıhöyük Köyü’nde çiftlik sahiibidir. Kuva’i Milliye’ye büyük miktarda maddi destek yapmıştır. Oğullarının adı, Ertuğrul, Turgut, Behlül’dür.

SAĞIROĞLU EMİN AĞA ( SAĞIROĞLU)

Hayıtlı Mahallesi’nde fabrikatör ve çiftçidir. Milas Posta Eminliği görevini yürütmüştür. Postaların Milas-Karpuzlu yoluyla Menderes Köprüsü’ne ulaştırılmasını sağlamıştır. Hem postayı, hem yolcuların güvenliğini sağlamıştır. Yaman bir Kuva-yi Milliyeci’dir. Oğlu Sadık Sağıroğlu 1945-50 yılları arasında Milas Belediye Reis’liği görevinde bulunmuştur. Anne tarafından dedemdir.

Kuva-yi Milliye heyetinde yer alan Ethem Bey, Çandırlı Mülezim Salih Efendi ve Mehmet Çavuş’un kimliklerine ulaşamadım. Araştırıyorum.