Özçelik ARAL

OSMANLI DÖNEMİ

1752-1753 yıllarında, Abdülaziz Ağazade Mehmet Seyid Bey, Beypınarı’ndan su getirerek, o zaman Milas’ta bulunan 6 mahalleye (Hoca Bedrettin, Hacı İlyas, Burgaz, Rum, Hacı Apti ve Hayıtlı Mahallelerine) 6 adet çeşme yaptırmıştı.

KAYMAK KAVAĞI SUYUNUN MİLAS’A GETİRİLMESİ

Belediye Reisi Şevket Bey, suyu demir borular içine alarak Milas’a getirmiştir. Kaymak Kavağı bölgesindeki maslak halen görülmektedir.

Şu andaki Belediye binası önüne yapılan Şadırvan şeklindeki su depose Milas’ın ilk su deposudur. Üzerinde 1929 Milas Belediyesi Logosu vardır.

Bu su deposunun yapılması ile suyun tazyiki de artmıştır. Eski 6 çeşmeye ek olrak yeni çeşmeler yapılmıştır.

Fakat bu dönemde evlerin su gereksinmesinin büyük bir bölümü kuyulardan sağlanmaktadır. Bu kuyular ev bahçelerinde olduğu gibi, sokak aralarındaki meydan kuyularından da yararlanılmaktaydı.

Benim baba evim 130 yıllık olup, Hayıtlı Mahallesi’nde Ahmet Gazi Caddesi’ndedir. O yıllarda bu caddede 40’a yakın ev olduğunu düşünüyorum. İncelediğimde, bu caddede 12 ve 3 meydan kuyusu (cadde ve sokakların geniş yerlerine kazılmış kuyu) vardır. Saka ile su taşındığını hiç duymadım.

Kaymakkavağı suyu, 1994’e kadar ayrı abone sistemi ile kullanılmaya devam etti.

LABRANDA SUYUNUN GETİRİLMESİ

1940 yıllarının sonuna doğru, Kaymakkavağı suyu Milas’ın gereksinmesine yetmemeye başladı. Sarıkaya Köyü, Değirmencik ve Alkaya’daki kaynaklardan su getirilmesine karar verildi.

Milas’a 14,5 km. uzaklıkta bulunan kaynaklara 8 adet maslak yapıldı. Bu maslaklardan toplanan sular tek boruya getirilerek, Milas’a doğru döşendi. Borular Font (döküm) olup, 125-150 mm. çapındadır. O zaman bu bölgeye yol olmadığından güçlükle katır sırtında taşınmıştır.

Bu su, Hıdırlık Tepesi’nde yapılan 400 tonluk depoya bağlanmıştır. Bu gün kullanılmayan bu deponun kitabesinde ‘1950-Faruk Ilgaz’ yazmaktadır. Bu kitabeden Fenerbahçe eski kulübü eski başkanlarından Faruk Ilgaz’ın genç bir mühendisken bu işi yaptığını anlıyoruz.

Bu suyun Milas’a gelmesi ile Milas içinde 12 km. şebeke hattı döşenmiştir.

1952 yılından sonra, yeni döşenen Font şebeke ve eski demir borulu Kaymak Kavağı suyu şebekesinden evlere su vermeye başlanmıştır.

Labranda Su İşletmesi kurulurken, maslaklar elden geçirilmiş, işlenen koşullara uygun hale getirilmiştir. Daha ilerki yıllarda, eski maslağa yeni maslaklar eklenerek, su kaynakları artırılmıştır.

1999 sonrasında Sarıkaya’dan Milas’a gelen iletim hattının bir kısmı değiştirilerek, plastik borular döşenmiştir. Sarıçay bölgesinde kum ocaklarının çoğalması ile dere geçişinde sorun olmuştur. Sorun, borunun derine alınması ile çözülmüştür.

Milas Belediyesi”nin yeni şişeleme fabrikasını satın almasıyla, su iletim hattından direkt olarak fabrikaya verilmektedir. İlk yapıldığı yıllarda saniyede 11 lt su veren maslaklarda, yazın su miktarı düşmektedir.

Şu anda maslak sayısı 5’dir.

KESON KUYU

Hasan Nalbantoğlu’nun Belediye Başkanlığı döneminde, 1957’de, su yetmemeye devam etti. Devletten sağlanan ödenekle, içme suyu ek tesisleri ihale edildi. Bu amaçla Eski Aydın (Şimdiki Ayın Caddesi) üzerinde, keson kuyu kazıldı.

1959’da bu kuyudan Milas’a döşenen 20’lik Font (döküm) borularla, Burgaz Mahallesindeki su deposuna su basılmaya başlandı.

Daha sonraki yıllarda, 1972’de yaşanan kuraklıkta su yetersizliği ortaya çıktı. Gazi Menteşe’nin belediye başkanlığı döneminde, aynı bölgede biri Niyazi Kırlı, biri de Celep Nail’e ait yere iki yeni artezyen kuyusu kazdırıldı. Fakat o yıl da su sıkıntısı yine devam etti. 1972 yılının, son 50 yılın en kurak yılı olduğunu belirtmek isterim.

1973’de su sıkıntısı az da olsa devam etti. Bu arada İller Bankası aracılığıyla aynı bölgede 2 sondaj kuyusu açıldı. Fakat kullanılamadan, yerel seçimler oldu.

YENİ ÇELİK BORU İLETİM HATTI VE YENİ KUYU

1974 Belediye yönetimi değişti. CHP’liler yönetime geldi. Erdal Çerçi Belediye Başkanı oldu.

İlk olarak su sorununa el atıldı. İller Bankasınca sondajı yapılan mevcut su kuyularının doğusunda yer alan kuyudan, Burgaz’daki depoya 2 km’lik mesafeye 20’lik çelik borular döşendi. 27.4.1974’de işe başlandı ve 3.7.1974’de iş bitti.

Borular, pompa ve elektrik moturu ve işçilik olarak 700.000 lira harcandı. Bu paranın karşılanması zordu. Elektrik-Su İşletmesi bir süre TEK’e ödeme yapmayarak, bu ödenek sağlandı. Ayrıca vatandaş Muhittin Görgen’in çalışması ile 50.000 lira destek bulundu.

1974 Burgaz Mahallesi’ndeki su deposuna Labranda, Keson Kuyu ve yeni artezyenden olmak üzere 3 iletim hattından su geliyordu.

ÜNAL ÇETİN DÖNEMİNDE AÇILAN KUYULAR VE SU DEPOLARI

Su kısıtlaması 1987’ye kadar tekrar olmadı. O yıl yeni 2 kuyu Ünal Çetin’in başkanlığı döneminde kazılarak, aynı hattan şehir suyuna katkıda bulundu. Aynı yıl, biri Esentepe’de, diğeri de 140 metre yüksekliğindeki Hıdırlık Tepesi’nde olmak üzere iki su deposu yapıldı.

Esentepe su depose için çevre yolunun doğusu ve batısında olmak üzere ayrıca 2 kuyu daha kazıldı. Bu kuyular Esentepe Parkı’nda yapılan depoya bağlandı.

Şebeke 2 katlı olmadığından, yine de yüksek kesimlere su çıkması zor oluyordu.

FEVZİ TOPUZ DÖNEMİNDE AÇILAN KUYU VE SU DEPOLARI

1993 yılında, İsmetpaşa Mahallesi’nin su sorununu çözmek için, Sodra’da Çakal Dağı mevkiinde, 1000 tonluk bir su deposu yapıldı. Bu depoya şehir stadı yanında, daha once stadın sulanması için Ünal Çetin’in kazdırdığı kuyudan, 1850 metre iletim hattı döşenerek, yeni depoya su basıldı.

1992 yılında şehir şebekesinin yenilenmesi ve yeni su kuyularının açılması için, İller Bankası’na başvuruda bulunuldu.

Daha sonra, Fevzi Topuz’un ikinci başkanlık döneminde, Sodra Kent’in ve Emek Mahallesi’nin su gereksinimini karşılamak için Çakal Dağı bölgesindeki kuyudan, Sodra’da yeni yapılan 5000 tonluk depoya 1500 metre iletim hattı döşenerek, bölgenin su gereksinmesi karşılandı.

HASAN DAĞI DIM DIM SU KUYULARI VE BURGAZ’DAKİ YENİ DEPO

1994 yılında, Milas’ın şehir içi şebekesi ve yeni kuyular için İller Bankasınca ihaleye çıkıldı.

1970’li yıllarda, dostum ve ağabeyim, Belediye Meclisi’nde birlikte çalıştığımız Salih Koçer (Sucu Salih)’in tanıştırdığı, DSİ’de görevli Ömer Ali Bey isimli bir mühendis, Beçin ve Karatoprak bölgesinin 100 metre altında deniz gibi su olduğunun sondajlarla saptandığını bana söylemişti.

İller Bankası, Beçin Dım Dım bölgesinde 120 m. derinliğinde 3 sondaj kuyusu açtırdı. Bu kuyulardan 2 adedine pompa bağlandı, biri yedekte kaldı. Dım Dım mevkiinden, Burgaz Hıdırlık Tepesi’nde yapılan 2500 tonluk depoya su basıldı. Araya döşenen hat, çelik boru idi. Buradan da 140 metrelik Hıdırlık Tepesi’ndeki tepeye su aktarıldı. Şebeke 2 katlı olarak döşendiğinden, artık yüksek yerlere su çıkmama sorunu ortadan kalktı.

Ayrıca, eskiden su arızalarında şebekede vanalar olmadığından, yeni sistemde vanalar konarak, sadece bölgesel kesintilerle arızalar giderilir oldu.

AKGEDİK BARAJINDAN SU ALINMASI

Bu konuda daha eski yıllarda da girişimler yapılmıştı. Milas’ın nüfusunun 50 bini aşmadığı için kabul edilmemişti. Daha nüfus 50 bini aşınca, 2021’de Akgedik Barajı’ndan Milas’a su verilmesi çalışmalarına başlandı. Burgaz Mahallesi’nde yapılan arıtma tesisine 70’lik 7 km. boru döşendi. Şu anda daha çalışmaya başlamadı.