Prof. Dr. Kemal Kocabaş

            “Uluslararası öğrenci değerlendirme programı” olan (PISA) testleri” Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü” (OECD) tarafından 3 yıllık dönemler hâlinde, 15 yaş grubundaki öğrencilerin kazanmış oldukları bilgi ve becerileri değerlendiren dünyadaki en kapsamlı ölçme değerlendirme sistemidir. 2000 yılından beri dünya ekonomisinin yüzde 90’ını temsil eden ülkelerin öğrencileri bu sınavlara girerek eğitim sistemlerinin uluslararası arenadaki yerini görmektedir. “Matematik, okuma ve fen alanlarındaki” bilgi ve becerilerini değerlendiren bu testlere Türkiye 2003 yılından beri katılmakta olup şimdiye değin yedi  kez bu sınavlarda yer almıştır. Bu sınavlarda temel becerilerin yanısıra “eleştirel düşünce, analiz, muhakeme, sentez ve yaratıcılık” gibi farklı beceriler de ölçülmektedir. Bir başka ifadeyle PISA testleri  öğrencilerin okulda öğrendikleri bilgi ve becerileri günlük yaşamda kullanma yetkinliği hakkında bilgi verirken  sonuçlar eğitimin niteliği ve  eğitim sistemindeki eşitsizliklere yönelik  önemli bilgiler de içeriyor. Son 20 yıldır tüm PISA sonuçlarını izleyen ve değerlendiren bir eğitimci olarak  bu kez de PISA-2022 irdelemesini okurlarla paylaşmak istedim  (1,2).

PISA-2022 VE TÜRKİYE  SONUÇLARI

            PISA 2022 araştırmasına katılan ülke sayısı 2018'den bu yana 79'dan 81'e yükseldi.  PISA-2022 sonuçları PISA 2018 sonrası Covid-19 dönemi sonrası   değerlendirmeleri içeriyor. 2022 değerlendirmesinde, OECD genelinde öğrencilerin seviyelerinde düşüş görüldüğü rapor ediliyor. Rapora göre, Almanya, Hollanda ve İzlanda'da, 2018'te yapılan teste kıyasla, matematikte yaklaşık 25 puanlık bir düşüş görülürken, dünya genelinde ise 15 puanlık bir düşüş kaydedildi. Okuma konusunda ise dünya genelinde ortalama 10 puanlık düşüş görüldü.

            PISA-2002’de  Uzak Doğu Asya ülkeleri dereceleri paylaştı. Singapur tüm alanlarda birinci olurken üç  alanın ortalamasında Macau'lu öğrenciler ikinci, Tayvan'lı öğrenciler de üçüncü sırada yer aldı. Son üç sırada  da Ürdün, Panama ve Kosovalı öğrenciler yer aldı.  Covid-19 salgını nedeniyle ertelenen PISA 2022'ye, Türkiye'nin 60 ilinden 196 okul ve 7 bin 250 öğrenci katıldı. PISA 2022’ye katılan öğrencilerin devam ettiği okul türlerine bakıldığında en fazla katılım yüzde 56 ile Anadolu liseleri ve yüzde 23 ile mesleki ve teknik Anadolu liselerinden olmuştur. PISA 2022 uygulamasında Türkiye  81 ülke arasında 39'uncu, 37 OECD ülkesi arasında 32'nci sırada yer aldı. 2022 raporuna göre katılımcı 81 ülkenin matematik alanındaki ortalama puanı 438, 37 OECD ülkesinin ortalama puanı 472 olurken Türkiye’nin matematik alanındaki ortalama puanı 453 olarak ölçüldü. 2018'e göre Türkiye'nin matematikteki puanı sabit kaldı, okumada 10 puan azaldı, fende ise 8  puan arttı. Türkiye her üç alanda da 2018'e göre daha üst sıralarda yer aldı. 2018'de 79 ülke arasında matematik alanında 42. sırada yer alan Türkiye, PISA 2022'de 81 ülke arasında 453.15 matematik puanı ile 39. sırada yer aldı. Türkiye, bilim alanında PISA 2018'de 79 ülke arasında 39. sırada yer alırken, PISA 2022'de 81 ülke arasında 475.94 bilim puanı ile 34. sıraya yükseldi. Türkiye okuma becerileri alanında PISA 2018'de 79 ülke arasında 40. sırada yer alırken PISA 2022'de 81 ülke arasında 456.08 okuma puanı ile 36. sıraya yükseldi. Sonuçlara göre Türkiye’den yine aynı alanda yüksek başarı seviyesi gösterebilen öğrencilerin oranı 1,9, OECD ortalaması ise 7,2.

Türkiye’nin PISA-2022 sonuçlarına baktığımızda  ilk değerlendirmemiz teste katılan  öğrencilerin “matematik, okuma ve fen bilimlerinde” OECD ortalamasının altında puan almış olmalarıdır. PISA sonuçlarına göre Türkiye’de matematik alanında öğrencilerin yüzde 61,3’ü, fen alanında yüzde 75,3’ü ve okuma becerileri alanında yüzde 70,7’si asgari performans düzeyine ulaştı. Üst performans düzeyindeki öğrenci oranları ise matematik alanında yüzde 5,4, fen alanında yüzde 4, okuma becerileri alanında yüzde 1,9 oldu. Öğrencilerin sadece yüzde 71'i okuma alanında Düzey 2 veya daha yüksek bir seviyeye ulaştı (OECD ortalaması: Yüzde 74).

PISA-2022 SONUÇLARI EŞİTLİKLERİ İŞARET EDİYOR

            Ülkedeki öğrenciler arasındaki sosyoekonomik eşitsizlik, PISA sonuçlarına da yansıdı. Türkiye'de sosyo-ekonomik açıdan avantajlı öğrenciler (en zengin yüzde 25’lik dilim)  dezavantajlı öğrencilerden (en yoksul yüzde 25’lik dilim)  matematikte 82 puan, fende 73 ve okuma becerilerinde 69 puan daha fazla aldı. Sosyoekonomik olarak üst grupta yer alan öğrenciler alt gruptaki öğrencilerden matematikte 82, fende 73 ve okuma becerilerinde 69 puan daha fazla aldı. Raporda “Türkiye’deki öğrencilerin sosyoekonomik durumlarının OECD ülkelerine göre daha düşük seviyede olduğu” ve  dezavantajlı öğrenciler avantajlı öğrencilere göre daha az şey öğrendiği not edildi.   Bu sonuç, eğitimdeki sınıfsal eşitsizliği işaret etmektedir. Erkek ve kız çocuklar matematikte ortalama olarak benzer performans sergilerken, kızlar okuma alanında erkeklerden 25 puan daha iyi performans gösterdi. Kızların yüzde 23'ü ve erkeklerin yüzde 35'i okuma alanında 2. seviyenin altında puan aldı. Çalışmanın ilginç  sonuçlarından biri öğrenci-okul aidiyet ilişkisindeki sorunlardır.  Öğrencilerin yüzde 28'inin okulda kendilerini yalnız hissetmesi, yüzde 26'sınınsa okulda dışlanmış veya bir şeylerin dışında kalmış hissetmesi okul-öğrenci aidiyeti anlamında sorunludur. Pek çok nedeni olabilir, tartışılmalıdır… Sonuçlar 2018 yılına göre Türkiye'de öğrencilerin okula aidiyet duygusu azaldığını işaret etmekte,  öğrencilerin yüzde 44'ü hayatlarından memnun olmadıklarını, yani mutsuz olduklarını bildirmektedirler. PISA sonuçlarına göre öğrenciler arasında "yaşam memnuniyeti" alanında ise Türkiye, en düşük sırada. Bu alanda 73 ülke arasında 73'üncü oldu. PISA raporunda, eğitimin ancak öğretmen desteği ve kaliteli öğretimle etkili olabileceği vurgulanıyor ve PISA verileri temel alınarak okulların kapalı olduğu dönemde, gereksinim duyan öğrencilere yardım eden öğretmenlerin varlığı, ders başarısındaki en önemli etken olduğu sonuçta  öğrencilerin rahatlıkla öğretmen desteğine erişebildikleri yerlerde matematik notlarının 15 puan daha yüksek olduğunu rapor ediyorlar. Öğretmenlerinin desteğini alan öğrenciler, ayrıca bireysel ve uzaktan öğrenme konularında da akranlarına göre daha özgüvenli olduklarını ifade ediyorlar. Bu sonuçlara bakarak Türkiye’de nitelikli öğretmen yetiştirmekle ilgili sorunların varlığını işaret etmektedir. OECD ülkelerinde öğrencilerinin yüzde 8’i, yiyecek alacak paraları olmadığı için son 30 gün içinde haftada en az bir gün yemek yiyemediğini” açıklaması, dünyada yaşanan yoksulluğu göstermektedir.  Türkiye’de öğrencilerin yüzde 19’nun bir öğün atlamak zorunda kalması, gençlerimizin beslenme anlamında ne denli  kötü durumda olduğunu gösteriyor.

YORUMLAR

            Prof. Dr. Selçuk Şirin 2022 PISA sonuçlarını “Türkiye okuduğunu anlama, fen ve matematikte OECD ülkeleri içinde son sıralara çakılmış! 20 milyon genç bu performansla dünyada rekabet edemez. Uyan Türkiye! demekten bıktım.” Diyerek üzüntülerini  paylaşmaktadır. PISA-2022’de üç alanda birincilik alan Singapur ile ilgili Oxford Üniversitesi’nde eğitim profesörü Dr. Ariel Lindorff, “Singapur matematiğinde çocuklar her zaman somut bir şeyler yaparlar. Toplama işlemi için küpleri olabilir ve onları bir araya getirebilirler. Resimsel bir şeyler yapabilirler. Sadece sayılardan oluşmayan, toplaması daha kolay olan ve kendileriyle daha kolay ilişkilendirebilecekleri çiçek, insan, kurbağa gibi resimleri bir araya getirerek bu işlemi yaparlar.” İfadeleriyle yorumlar. Her üç alanda derece yapan Singapur modelinde ezbere dayalı eğitimden uzaklaşılıp, çocuklara nasıl problem çözüleceği öğretildiği görülüyor. Necati Doğru köşe yazısında  PISA-2022 sonuçlarını “Singapur birinci. Türkiye otuzuncu. Neden bu sonuç? Singapur eğitim için önce iki temel hedef tespit etti: “Düşünen okullar. Öğrenen ulus.” Bu iki hedefe ulaşmak için de iki temel yol belirledi. “Daha fazla öğren. En iyiyi talep et.” Singapur hedefine ulaşmak ve tuttuğu yoldan sapmamak için başlangıçta en iyi öğrencileri “öğretmenlik mesleğine” yönlendirdi. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucuları da 100 yıl önce başlangıçta en iyi öğrencileri “öğretmen olmaya” özendirdi ve ülke sevgisini yüceltti. Fakat sonra ve özellikle son 22 yıl içinde Türkiye’de iktidar olanlar öğretmenleri aşağılayıp imamları öne geçirip “dindar ve kindar nesil” yaratmayı amaçladılar” ifadeleriyle yorumlar (3).

SONUÇ

            Ülkedeki eğitimi dinselleştiren, piyasalaştıran, üniversiteleri araka bahçe hale getiren siyasal iktidarın  eğitim politikaları  tüm bu sonuçların nedenidir. PISA-2022 sonuçları Türkiye'nin, ülke çocuklarına nitelikli bir eğitim veremediğini,  nitelikli öğretmen yetiştiremediğini, eğitim sisteminin eşitsizlikler ürettiğini net bir şekilde ortaya koyuyor. Türkiye, eğitimde bölgesel eşitsizlikleri giderecek adımları atmalı ve okul öncesi eğitimi zorunlu ve ücretsiz hale getirmelidir. Türkiye eğitimde akıl ve bilimi temel almalıdır,  akademik özgürlük üniversitelerde temel alınmalıdır.  Daha çok imam hatip okulu eğitimde başarı getirmiyor ve ülkenin önünü tıkıyor. İmam hatiplerin PISA sonuçları da ortalamanın çok altında. Siyasal iktidar akademik eğitimi öne çıkarmalıdır. Unutulmamalıdır ki dünyanın Endüstri 5.0’ a koştuğu, bilim ve teknolojinin hayatın her alanını etkilediği bir dönemde akıl ve bilimi temel alan bir eğitim reformu arayışı zorunluluğa dönüşmüştür. Sonuçlar, tarikat ve cemaatlara bırakılan, vasat, yandaş yöneticilerle eğitim alanında bir yere varılamayacağını göstermektedir. Günümüzün temel gereksinimi eğitimin tüm basamaklarında  laik ve bilimsel eğitimi öncelemek,  öğrencilerin yaratıcı kapasitelerini geliştiren, onlara eleştirel, düşünmeyi öğreten, onları akıl yürütmeye, düşünmeye teşvik eden, doğayla barışık, hayatla barışık, somut yaşam ile bağlarını kurdurabilen canlı, üretken  ilerici bir eğitim sistemidir.

KAYNAKÇA

1)https://www.milasonder.com/yazarlar/prof-dr-kemal-kocabas/pisa-2015-sonuclari-ve-turkiye/32

2)https://www.milasonder.com/yazarlar/prof-dr-kemal-kocabas/pisa-2018-sonuclari-ve-ilk-degerlendirme/2345

3)https://qoshe.com/sozcu/necati-dogru/dusunen-okullar-kurdu-dunya-birincisi-oldu-/168177497