H.Avni Kunduracıoğlu

Osmanlı Devleti’nde eğitim sistemi geleneksel çerçevede şekillenirken, II. Mahmut döneminde ise ‘rüştiye mektepleri’ kurulur. Bu mekteplerle de modern eğitim sisteminin oluşması hedeflenir. Aynı zamanda var olan sıbyan mektepleri ve medreseler ıslah edilmiş olacaktı.

II. Abdülhamit döneminde de eğitimde yenileşme çalışmaları devam eder. Özellikle 1869 tarihli ‘Maarif-i Umumiye Nizamnamesi’ ile modern eğitim sistemi düzene sokulur. Bu nizamnameye göre mektepler, mekatib-i umumiye ve mekatib-i hususiye olarak ikiye ayrılır. Birincisi her türlü gereksinimin devlet tarafından karşılanmasını oluştururken, diğeri de kişiler ve cemaatler tarafından açılan eğitim kurumlarının masrafını kurucuların karşılaması yönündeydi.

Nizamnamenin 18. Maddesi ise nüfusu 500 haneye ulaşan yerleşmelerde ‘rüştiye mektepleri’ açılmasını emrediyordu.

Rüştiye mekteplerinin modernleşme sürecinde devletin memur gereksinimini karşılaması için kuruldukları biliniyor.

II. Abdülhamit döneminde Aydın Vilayeti dahilinde Menteşe sancağına bağlı olan Milas’ta, gayrimüslimlere ait iptidai derecede bir Rum okulu ve iki de Musevi okulu bulunmaktadır. Öte yandan Müslüman- Türk öğrenciler için geleneksel eğitim çerçevesinde beş medrese ve sıbyan/iptidai mekteplerinin varlığını da not düşeyim.

1869 Tarihli nizamnamenin ‘500 haneye ulaşan yerleşimlerde rüştiye mektebi açılması’ kanunu çerçevesinde hızla rüştiyeler açılmaya başlar. Milas da bu hızlılığa uyar ve eşraf kanalıyla Erkek Rüştiye Mektebi açılmasını talep eder.

Eşraf, Milas’da rüştiye mektebi bulunmadığını ve binanın inşa masraflarının kendileri tarafından karşılanacağını beyan eder.

Hatta yeri bile hazırdır.

Kasaba içerisinde bulunan debbağhanenin kasaba dışına taşınmasını ve boşalan yere de rüştiye mektebinin yapılmasını istemektedirler. Debbağhane dericilik işi olan tabakhane olmakta olup kötü kokular saçan bir iş koludur. Eşraf böylelikle kasaba yaşamına da şekil vermek ister. Kasabayı hem kötü kokudan kurtaracaklar hem de iptidaiden daha yüksek bir eğitim-öğretim kurumuna kavuşacaklardır.

Eşrafın bu talebi Milas kaymakamlığı kanalıyla Menteşe sancağına, sancak kanalıyla da Aydın vilayetine ulaşır. Vilayetteki genel meclis talebi değerlendirip uygun bulduğunu Maarif Nezaretine iletir. Maarif Nezareti 16 Mart 1869 yılında, mektep binası inşaatının tamamlandığı bilgisi verilmesi sonrasında muallim tayini, gerekli kitap ve risalelerin gönderileceğini belirtip, Aydın Vilayetine gereğinin yapılmasını emreder.

Bazı gecikmeler sonrası mektep 1873 yılında tamamlanır ve 1874 yılında da eğitim-öğretime başlar.

Süreç içerisinde muallim atanır, kitap ve dergiler gelir, öğrenci sayısı her yıl artış gösterir ve gereksinim duyulduğu için de mektebe hademe de alınır.

Milas Erkek Mektebi, 1898 ve 1903 yıllarında tamirat geçirmesine rağmen, Milas’ta Türk-Müslüman çocuklarının okuyabileceği eğitim kurumu olur.

Söz konusu mektep binası günümüzde ki Sakarya İlkokulu’ndan başkası değildir.

Düne kadar Sakarya’nın Müştakbey Caddesine bakan kısmında küçük bir derenin varlığı anımsandığında, daha çok dere kenarına kurulan tabakhanenin varlığı pekişecektir.

Yukarıdaki fotoğraf bu okulun 1920’li yılların sonlarında çekilmiş. Fotoğrafın arkasında Osmanlıca Menteşe Vilayeti yazan ıslak mühür bulunmakta. Yine Osmanlıca ‘Milas Erkek Mektebi’ notu düşülmüş.

Sakarya İlkokulu binasının en büyük özelliğini dört cephesi ve bu cephelerde büyük ahşap kapıların olması oluşturur. Fotoğrafta ana kapı ve günümüzde hiç kullanılmayan diğer kapı görülüyor. Bahçe duvarları örülmüş ama demir korkuluklar henüz yok. Dolayısıyla ana demir kapı da.

Önündeki cadde henüz stabilize. Okulun görüntüsü sade bir güzelliği sunmakla birlikte, 1874’yılında açılan Erkek Rüştiye Mektebi’nin varlığından izleri taşıyor.

Bugünlerde Sakarya İlkokulu’nun restore edileceği haberleri gazete sayfalarında karşımıza çıkarken, sürece bu fotoğrafla katılmak istedim. Geçmişten geleceğe uzanan bu görkemli yapının tarihsel sürecine uygun bir yenileme ile buluşmasını umarak, nice öğrenciler yetiştirmesini diliyorum.

(NOT Milas Kazası Erkek Rüştiye Mektebi – Biray Çakmak, Buket Gökçeoğlu- Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2016 Güz isimli çalışmadan yararlanılmıştır.)