H.Avni Kunduracıoğlu

Gazipaşa Mahallesi’nde bulunan Eski Hamam Sokak da Çaputcuhan Meydanı’na bağlanan sokaklardan biridir. Eski Askerlik Şubesi’nin bahçe duvarını sağına alan sokak, mahallenin içine doğru ilerler.

XIX. yüzyılda Milas’ta bulunan 12 mahalleden biri olan Rum Mahallesi[i], bu sokağın ilerlediği alanları da kapsar. Öte yandan meydandan hareketle bu sokakta yol alındığında, sağ tarafta kalan eski Askerlik Şubesi’nin kilise olduğu biliniyor. Bakire Meryem ve Azize Kseni’nin Kilisesi ismini taşıyan bu Rum kilisesi oldukça eski bir yapı olarak karşımıza çıkar. Zira Askerlik Şubesi’nin taşınma sürecinde binada gerçekleşen onarım sırasında ortaya çıkan Rumca kitabede ‘’Bakire Meryem ve Azize Kseni’nin Kilisesi, İsasever Hristiyan topluluğunun bağışlarıyla, saygıdeğer Nikolaos Kuimitze’nin (Kuyumcunun) gözetiminde onarıldı. Melasso (Milas), Ağustos 1840’’[ii]yazmaktadır. Dolayısıyla 1840 yılında onarım gereksinimi duyan kilisenin çok uzun bir geçmişi olduğu tahmin edilebilir.

Rum Mahallesi’nin bu kilisenin etrafında oluştuğunu söylemek ise yanlış olmaz.

İşte bu yapının bahçe duvarını sağına alan Eski Hamam Sokak, duvarın bitimiyle köşeye ulaşsa da aşağıya doğru uzanır gider.

Bu köşeyi de yukarı doğru çıkan Merdivenli Yokuş Sokak oluşturur.

İki sokağın birleştiği yani bahçe duvarı sınırının çizildiği tam bu köşede, duvara oyularak yapılmış eski bir çeşme dikkati çeker. Daha doğrusu her ne kadar bahçe duvarının uzantısı olarak algılansa da, çeşmenin oluştuğu cephenin bağımsız olduğu fark edilir.

Sınıflandırma yapılırsa eğer, konumu gereği bu çeşme için ‘köşe başı çeşmesi’ denilebilir. Mahalle aralarına yapılan bu çeşmeler, isminden de anlaşılacağı üzere ahalinin su gereksinimini karşılamak için inşa edilmişlerdir.

Hacimsel ve üslupsal olarak, sivil mimarinin mütevazı bir örneğidir bu çeşme.

Tonozlu diyebileceğimiz yapı, sivri kemerli büyük bir nişden oluşuyor. Su, bu nişin içine yerleştirilmiş tek borudan (musluktan ) yalağa dökülüyor. Alt zemin yani yalağın sınırı, antik taşlar döşenerek çizilmiş. Suyun aktığı boru, kubbemsi bir çıkıntının içine yerleştirilmiş. Çeşmenin kitabesi de bu çıkıntın üstünde yani kemerin hemen altında görülüyor. Suyun aktığı borunun hemen üstündeki oyuk ya da niş, kupanın (bardak) konulması için. Biraz özensiz izlenimi veren bu minik niş, evlerdeki ocaklarda bulunan ateşlik ya da çıralık denilip kibrit, çıra koymak için yapılan minik nişler gibi bardak nişi.

Bir taşın üzerine oyularak yazılan Osmanlıca kitabe geçmişten günümüze ulaşan bu çeşmenin tarihsel bir belgesi niteliğinde.

‘Sahibül hayrât ve’l hasenât ve ragıbu-l cenne ve’d-derecât Abdülaziz Aga-zâdelerden Es Seyyid Muhammed Sa’id Ağa Sene 1249’’[iii] yazan kitabe, katmerleşmiş beyaz badananın belirginleştirdiği çeşmede bir nişane gibi duruyor.

Kitabeden öğreniyoruz ki, çeşme Hicri 1249 yani Miladi 1833 yılında Abdüllaziz Ağa sülalesinden Muhammed Said Ağa tarafından yaptırılmış.

XIX. yüzyıl sonlarında Milas’ta olduğu bilinen altı çeşmeden birinin de Eski Hamam Sokak’ta bulunan bu çeşme olduğunu söyleyebiliriz. XVII. yüzyıl ortalarına kadar Milas’ta kuyulardan sağlanan içme suyu, 1752 yılında Abdüllazziz Ağazade Mehmed Seyid Bey tarafından Beypınarı suyu getirilip çeşmeler yapıldığı notunu düşelim. XIX. yüzyılda da bu suyun Milas’a içme suyu olarak geldiğini de.[iv]

Beypınarı’ndan gelen suyun aktığı Abdüllaziz Ağaların yaptırdığı bu çeşme, geçmişte Rum Mahallesi’nin ortasında mahallenin su gereksinimini karşılarken, günümüze de geçmişten bir iz olarak kalır.

[i] Nuri Adıyeke, XIX.Yüzyılda Milas Kazası, Milas Belediyesi Kültür Yayınları No 33, 2017, Milas, Syf 28

[ii] Olcay Akdeniz, Melasso’da Ateş Gecesi, Milas Ticaret Odası Haber Bülteni, Yıl 7 Sayı 25 2011, Milas, Syf 14

[iii] Volkan Yıldız, Haber Milas, 8 Mart 2011 ‘Hayır Çeşmesi Çöplüğe Dönüştü, Çeviri ; Prof. Dr. Namık Açıkgöz

[iv] Nuri Adıyeke, age, Syf 71