H.Avni Kunduracıoğlu

Milas Halkevi’nin bünyesinde faaliyet gösteren Dil, Tarih ve Edebiyat Şubesi 1936 yılında bir dergi yayınlamaya başlar. ‘Yeni Milâs ‘ ismiyle yayın hayatına giren derginin ilk sayısı 29 Birinci Teşrin (Ekim) 1936’da yayınlanır. Milas Halkevi’nin resmi yayın organı olan Yeni Milâs’ın özellikle 29 Ekim’de yayınlanmış olması, elbette özel bir anlam içermektedir.

İlk sayının birinci sayfasında yer alan ‘önsöz’ bu özel anlamın altını çizer; ‘’ En büyük bayramımızda Halkevimiz bugün şu dergiyi çıkarmakla çok seviniyor. Güzel ve basit hadiseler tek olmazmış derler. İçimizde bugün 29 Birinci Teşrin (Ekim)’in en derin saadetleri çarpınırken, sahifelerini karıştırmaya başlayacağımız dergimiz bize ne derin bir ruh huzuru ve ne büyük bir ümit veriyor. Bu derginin her sahifesinde kendi bağrımızdan kopup gelen hislerin ve heyecanların en berrak akislerini bulacağız. Güzel tabii çerçevesiyle, münevver gönüllü halkı ile medeni vasıtaların her türlüsüne çok ihtiyaç duyan Milâs’ımız böyle bir fikir hareketini, örnek olabilecek kadar idare ve sevk edebilir. Yalnız, çok yalvarırız ki; bu ilk tecrübemizin bütün kusurları, bütün eksiklikleri en samimi surette ortaya atılsın. Eksikliklerimizi gördükçe onları tamir etmekte bir an tereddüt etmeyecek, ilk nüshasını elimize aldığımız şu dergiyi Milâs’ın samimi ve güzel görgüsüne layık bir hale sokmaya çalışacağız. Burada rejimimizi izah ve teşrih eden yazılar, dünyanın en tanınmış beynelmilel büyük insanların en güzel eserlerinden tercümeler, edebi hikaye ve şiirler, vilayetin bir aylık zirai kroniği, kasabamızda bir ay zarfında zikre değer hadiselerin icmalini, köylüyü alakadar eden öğütler ve nihayet evimizin çalışmasına dair havadisler bulacaksınız. Milâs Halkevi, bütün kasaba halkını, bu fikir hareketi yolunda, yardıma ve alakaya çağırıyor. Dergi hepimizindir. Onu hepimize en faydalı şekle sokmaya yine hep beraber çalışacağız.’’[i]

Önsöze yansıyan heyecanı, Halkevlerinin kuruluş amacının birebir izdüşümü olarak değerlendirmek mümkün. Derginin, Atatürk devrimlerini ve Cumhuriyet ilkelerini anlatmanın yanı sıra, halkı sağlık, tarım ve hayvancılık gibi alanlarda bilinçlendirmeyi amaçladığı fark edilmektedir. Derginin sayfaları arasında yapılan gezinti de, bu aktarımların en içten duygularla ve hatta ‘yurt aşkıyla’ gerçekleştiği görülmektedir.

Yeni Milâs Dergisi’nin yayınlandığı dönem için önemli bir yerel yayın olduğunu tahmin etmek zor değil. Muğla Halkevi’nin Mart 1937’de dergi yayınlamaya başladığı göz önüne alındığında[ii], Yeni Milâs’ın Muğla’dan beş ay önce yayın yaşamına başlamış olması dikkatlerden kaçmıyor. Ne yazık ki Yeni Milâs’ın yayın yaşamı fazla uzun olmuyor. Milli Kütüphane’de beş sayısının bulunması derginin Şubat 1937’de yayın yaşamına son verdiğini düşündürüyor. Ancak Yeni Milâs’ın dokuz sayı yayınlanıp Haziran 1937’de son sayısının yayınlandığı da öne sürülüyor.[iii]

Milli Kütüphane’de bulunan beş sayıdan yola çıkıldığında, derginin ilk sayısı 16 sayfa, ikinci ve dördüncü sayısı 22 sayfa, üçüncü sayısı 17 sayfa ve beşinci sayısı da 30 sayfa olarak yayınlanıyor. İstanbul Cumhuriyet Matbaası’nda basılan derginin ilk sayısının kapağını Cumhuriyet Halk Partisi’nin altı oku süslerken, diğer dergilerin kapaklarında da Atatürk silueti ve CHP’nin altı oku yer alıyor.

Yeni Milâs Dergisi’nin künyesinde imtiyaz sahibi olarak Dr. Kenan Sunaç ismi görülürken, yayın direktörü olarak da Feridun Alkan yer alıyor. Daha çok belirli kişilerin yazıları yer aldığı için derginin sabit bir yazar kadrosundan söz edemeyiz. Ancak yazarların daha çok Milas’ta görev yapan devlet memurlarından oluştuğunu söylemek mümkün. Her yazar kendi görev alanında bilgi sahibi olduğu konularda, halkı aydınlatmaya çalışmışlar. Bu meslek grupları da doktor, öğretmen, veteriner, ziraat fen memuru, encümen kâtibi gibi dallardan oluşuyor. Dergide Asım Artun, Dr. Kenan Sunaç, Mehmet Çerçi, Celal Dağ, Dr. Sezai Nafiz Çomo, Feridun Alkan, Nazmi Akdeniz, Nahid Menteşe, Ferit Özalp, Haydar Çelik, Lütfi Özdil, Niyazi Sabancı, Muazzez Topkan, Turgay Çıkrıkçı ve Hasan Sabri Tarımsal isimli yazarların yazıları yer alıyor. Bazı isimlerin Milas CHP İlçe Örgütü’nün yönetiminde aktif olduğu ve hatta Dr. Sezai Nafiz Çomo’nun ilçe başkanlığı yaptığı ve Nazmi Akdeniz’in de Milas Belediye Başkanı olduğu gözden kaçmayacaktır. Öte yandan derginin hemen her sayısına ‘Kemalizm ve Türk Gençliği’ isimli çalışmasıyla katılan Mehmet Çerçi’nin de, 1973-1980 arası Milas belediye başkanı olan Erdal Çerçi’nin babası olduğu notunu düşeyim.[iv] Nahid Menteşe ismi Milaslı ünlü siyasetçiyi çağrıştırsa da, 1932 doğumlu olduğu için isim benzerliği olan bir yakını olma olasılığı yüksek.

Mehmet Çerçi, Kemalizm ve Türk Gençliği üst başlıklı makalesini ‘Laik Kemalizm’, Milliyetçi Kemalizm’ alt başlıklarıyla irdeliyor. Derginin 2. Sayısında Osmanlı Devleti’nin yıkılışını önlemek için ortaya çıkan fikir akımlarını tek tek aktardıktan sonra, ortaya çıkan fikirlerden en tutarlı olanın Türkçülük fikri olduğunu belirtir. Çerçi, Cumhuriyet’in ilanından sonra Atatürk Milliyetçiliğinin ön plana çıktığını dile getirmiş ve Atatürk Milliyetçiliğinin Avrupa’da ortaya çıkan ırkçı milliyetçilikten ayrılan noktaların üzerinde de durmuş.

Yeni Milâs Dergisi’nin içeriğini çoğunlukla Cumhuriyet, Atatürkçülük gibi çalışmalar oluştursa da sağlık, tarım, hayvancılık ve edebiyat da azımsanmayacak kadar yer alıyor.

Dr. Kenan Sunaç ve Dr. Sezai Nafiz Çomo mesleki bilgilerini okurla paylaşmış. Dr. Sunaç, sıtma ve nezlevi sarılık üzerine yazarken, Dr. Çomo da sarılık ve yılancık hastalıkları üzerine yazılar kaleme almış. Nahid Menteşe, fıkra ve şiirlerle dergiye renk katarken aynı zamanda Goethe’den çevirilerini de yayınlamış.

2. sayıda Feridun Alkan’ın ‘Milâs’ başlıklı yazısı yer alıyor. Alkan bu yazısında Anadolu için kullanılan Küçük Asya sözcüğünün kökeninin Yunanlılara dayanmadığını ispatlamak için örnekler vermiş. Bu bilgilerin ardından Milas isminin kökeni üzerinde duran Alkan, Milas’ın ilkçağlardan Cumhuriyet’e kadar olan tarihinden de kesitler aktarmış. En sonunda da Milas’ta bulunan tarihi yapıları not düşmüş. Yine aynı sayda Muazzez Topkan ‘Milâs’ı Tanıdım’ başlıklı yazısında, Milas’ın coğrafi özelliklerinden ve şehrin genel görünüşünden kısaca söz eder.

Derginin 5. sayısında Milas Şarbayı (belediye başkanı) Nazmi Akdeniz’in ‘Köy Kalkınması’ isimli makalesi üstünde durulası bir çalışmadır. Akdeniz bu yazısında, Cumhuriyet ile birlikte köylünün sıhhi ve ekonomik bakımdan iyi duruma gelmesi için çalışmalar yapıldığını belirttikten sonra, köylü için yapılan düzenlemelere rağmen köylerin tam olarak gelişmesinin sağlanamadığını yazar. Akdeniz devamla köylünün daha iyi duruma gelebilmesi için köylüye toprak dağıtılması gerektiğini ifade eder. Aynı zamanda köylüye ait bir bankanın da mutlaka kurulması gerektiğini savunur. (Şubat 1937 sayfa 6-7)

Nazmi Akdeniz’in sözünü ettiği ‘toprak reformu’dur ve yıl 1937’dir.

Derginin son sayfalarında ‘Şehir Haberleri’ başlıklı bir köşe oluşturulmuş. Şehir Haberleri’nden ; Cumhuriyet Bayramı’nın coşkuyla kutlandığını ve Milas’ta ikamet eden 130 çocuğa bayram dolayısıyla kundura dağıtıldığını, fakir okul çocuklarının giydirilmesi konusunda komite kurulduğunu, İstikamet Sineması’nın sahibi Bekir Sami Buldanlı’nın sinemasını fakir çocuklara terk ederek 110 liraya yakın para toplandığını, ortaokul çok kalabalık olduğu için yeni bir okul binasının arsa ve inşa malzemesinin tedariki konusunda sözbirliği edildiğini, tütün şirketlerinin Milas tütünü ile alakadar olduklarını ve hatta tütün kumpanyalarının şehre geldiğini öğreniyoruz.( İkinci Teşrin 1936 Sayı 2 Sayfa 18-19)

Ayrıca ; Milas Askerlik Şubesi binasının halkın katkılarıyla inşa edildiği (Sayı 3 Birinci Kanun 1936), Milas Askerlik Şubesi’ne Binbaşı Cemal’in atandığını, Çandır Köyü’nde istihlak kredi kooperatifi kurulduğu ve Milas Halkevi yeni binasının tamamlandığını (Sayı 4 Sayfa 17-18 İkinci Kanun 1937), Milaslıların Adana selzedelerine yaptıkları nakdi yardımın liste halinde yayınlandığını (Sayı 5 Şubat 1937) da görüyoruz.

Yeni Milâs Dergisi’nin son iki sayfası yani arka kapağın içi ve dışı Milas’ta bulunan çeşitli ticarethanelerin reklamına ayrılmış. Dergi böylelikle bir gelir kaynağı yaratmış. Zira bu reklam yayınlama o yıllarda yayınlanan hiçbir halkevi dergisinde görülen bir durum değil.[v]

Sonuç olarak 1936 yılının sonlarında yayın hayatına girip 1937 yılının başlarında yayın hayatından çıkan Yeni Milâs Halkevi Dergisi’nin geride bir iz bıraktığını söylemek mümkün. İçten duygularla varlığını sürdüren bu derginin, üstlendiği misyonu yerine getirdiği görülüyor.

Cumhuriyet’in kökleşmesi, Milas köylüsünün bilinçlenmesi, halkın bilgilenmesi konusunda epey çaba sarf eden Yeni Milâs Dergisi, aradan geçen 87 yıla rağmen hala güncelliğini koruyor. Hepsinin ötesinde sahip oldukları coşku ve yurt aşkı bugün bile hissedilebiliyor.

[i] Milas, Ferayi ve Bodrum Sanat Dergilerinin Yerel Kültür Açısından İşlevi 1936-1983, Şerife Özer – Hayri Meşedibi, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 2021 Eylül, Syf 605-606

[ii] Yeni Milas: Milas Halkevi Dergisi, Recep Arslan, Sosyal Beşeri ve İkdisadi Çalışmalar Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler, Cilt 2, Gece Kitaplığı 2019, Syf 147

[iii] Halkevi Dergileri ve Neşriyatı, Mahmut H. Şakiroğlu, Kebikeç Sayı 3, 1996, Syf 142

[iv] ‘CHP’nin Esi İlçe Başkan ve Yöneticileri 1923-1955 – Özçelik Aral - Milas Önder Gazetesi 6 Haziran 2022

[v] A.g.e Recep Arslan, Syf 149