İlkay Kumtepe

            Türkiye Yüzyılı Maarif modeli uygulamasının ikinci yılındayız. 2024-2025 eğitim yılında 1,5 ve 9. Sınıflarda uygulanmaya başlandı ve bu yıl da devam ediyor. 5. Ve 9. Sınıflarla ilgili gözlemim olmadı ama birinci sınıflarla ilgili gözlemlerimi ve uygulamadaki eksiklikleri dile getirmek istiyorum.

            Yazının başlığından da anlaşılacağı üzere uygulamanın değerlendirme kısmı ile ilgili söyleyeceklerim. Ancak değerlendirmeyi anlamak için programın bütününü, bakış açısını ve en önemlisi öğrenme/öğretme etkinliklerini kavramak gerekir.

            Daha önce de çok kez program değişiklikleri yaşadık. Her birinde artık öğrenci merkezli bir yaklaşım olduğu söylense de programın başarısı öğretmenin öğrenci merkezlilikten ne anladığı ile sınırlıdır. Maalesef biz öğretmenler anlatma, soru sorma, gösteri yöntemlerini ders işlenişinde çok severiz. Ve dersin sonunda ya da konunun sonunda öğrencinin bizim öğrettiklerimizden ne kadarını öğrendiğini sorgulamayı da çok severiz. Sınıfın belli bir çoğunluğu öğrettiklerimizi doğru olarak bize tekrar söylüyorsa hedefe ulaşmış sayarız. Yani sorularımıza doğru dediğimiz yanıtları veriyorsa konuyu öğrenmiş sayarız. Her çocuğun kendi hızında kendi öğrenmesini planlamasına ne oldu? Maarif modeli bunu uygulamaya koymadı mı? Programın ne getirdiğinden daha önemlisi öğretmenin programdan ne anladığı ile sınırlıdır dedik az önce. Peki öğretmenler iyi bir program okur yazarı mıdır?

            Gelelim değerlendirme kısmına; dillerde dolaşan “Biçimlendirici Değerlendirme” yi duymayan kalmadı sanırım. Ne yapacaz, nasıl yapacaz demeye kalmadan sanal ortamda hemen örnekleri yayılıverdi. Aslında bakanlık da biçimlendirici değerlendirme örnekleri sunmuştu öğretmene. Ancak bunlar örnek ve bu örnekleri geliştirerek tüm derslere yaymak gerekiyor.

Biçimlendirici değerlendirmenin özetleyici değerlendirmeden belirgin farkları var. Ancak bizler sınav odaklı sistemde özetleyici değerlendirmeye o kadar alışmışız ki buradan çıkıp biçimlendirici değerlendirmeye geçiş yapamıyoruz. Biçimlendirici değerlendirme etkinlikleri, örnekleri adı altında yine sonuç odaklı ve öğrenmeyi ölçmeye çalışan sorular, sınavımsılar, testler ortalıkta dolaşmakta. Her öğrenme çıktısı için bir etkinlik yaparak ve bu etkinlikteki doğru/yanlış sayılarına bakarak öğrenmeyi ölçmeye çalışmak ne kadar biçimlendirici değerlendirmeye uygundur? Değerlendirmenin öğrenme/öğretme sürecinin ayrılmaz bir parçası olduğu, işbirlikçi, sürekli, gelişim odaklı ve öğrenme sürecinde sık sık yapılması gerektiği anlayışını kazanmadan bu işi başaramayız.

            Biçimlendirici değerlendirme sınav değildir, soru çözmek değildir, çalışma kâğıdındaki etkinlikleri doğru yapmak değildir, sorulara yanıt vermek değildir. Öğrencinin kendini değerlendirmesi, soru sorması, derse katılım sağlaması, sorumluluklarını yerine getirmesi, geri bildirimde bulunması, işbirliği yapması ve bazen de duruşu, oturuşu, bakışıdır. Yani ders içerisindeki her şey değerlendirmeye dâhildir. Öğretmenin sadece kâğıt kalemle, notla yapacağı bir değerlendirme değildir, öğretmenin ayrıntılı gözlemi ile birlikte öğrencinin performansı birleşir. Her adımda geri bildirim vardır. Çünkü öğrenme süreklidir ve her geri bildirim yeni bir öğrenmenin kapısını açar. Değerlendirme bir sonuç değildir sürecin en aktif parçasıdır.

            Pekala şöyle bir örnekle yazımızı noktalayalım. Bir yemek yapıyorsunuz ve sofraya konana kadar yemeğin tadına bakmanız yasak. Sofraya konduğunda tadına bakan yine siz değilsiniz. Tadına bakan kişi yemeğin güzel olmadığını söylüyor. Tekrar yapma şansınız olmadığı gibi nerede eksiklik var, neden güzel olmadı bunu da bilmiyorsunuz. İşte bu sonuç odaklı özetleyici değerlendirmedir.  Tam tersi yemeği yaparken tadına bakma şansınız olsa, size yol gösteren aşçıbaşının her aşamada önerisi olsa, yemeği pişirip sofraya getirene kadar her aşamasında kontrol etme şansınız olsa ve değerlendirme yapacak kişi bu aşamaları sizinle birlikte gözlemlese, sonuçta da yemeğin güzel olup olmadığını nedenleri ile açıklasa biçimlendirici değerlendirme ortaya çıkar.