Zeki Sarıhan

Söz kitaptan açılmışken, “Seni en çok etkileyen kitaplar hangileridir?” sorusunu beklemek de doğaldır.

Doğrusu 2.500 kadar kitap arasında benim için böyle bir seçim yapmak kolay değildir. Biz, bilgi kaynaklarımızdan biri olan kitaplardan ne öğrendiğimizi çoğu zaman unuturuz. Bu bilgiler üst üste gelir, birbiriyle harmanlanır ve hepsi birden bilgi dağarcığımızı meydana getirir, dünya görüşümüzü oluşturur. Kitaplar yalnız bilgi vermez, bizi kültürel ve ahlak bakımından da olgunlaştırır.

Gene de üzerimde etkisi olan birkaç kitaptan söz edeceğim:

ANA: Bunlardan biri, ABD Çin misyonunda bulunduğu sırada bu ülkeyi dikkatle gözlemiş Pearl S. Buck’un daha ortaokul birinci sınıfta okuduğum “Ana” romanıdır. Devrimden önce bir Çin’li dul kadının çevresinde örülmüş bu roman, Çin’in toplumsal yapısı hakkında belleğimde derin izler bıraktı. Yazarın Çin’de geçen Dost Toprak gibi başka klasikleşmiş romanları da vardır.

KURTULUŞ SAVAŞI DESTANI: 1965 yazında Sivas Kabakyazı’da beş aylık er öğretmen eğitiminden geçerken, öğretmen arkadaşlarımdan Nuri Aksakal, çarşı izninde aldığı Nazım Hikmet’in Kuvayı Milliye Destanı’nı getirdi. Nazım Hikmet’in adını Yön dergisinin yayımladığı bir iki şiirden ve 28 yıla hüküm giydiği zaman Atatürk’e yazdığı bir mektuptan biliyorduk. Yön dergisi, Nazım Hikmet’le Kemalistleri barıştırmak çabasındaydı.

Bir öğle sonu Amerikan baraka yemekhanenin önüne oturduk. Kuvayı Milliye Destanı özenle basılmış bir kitaptı. Daha ilk dizelerinde kitap bizi heyecanlandırdı. Şiir denen şey bu kadar güzel ve güçlü olabilirdi! Fazıl Hüsnü Dağlarca, Ceyhun Atuf Kansu, Cahit Külebi gibi insan ve halk sıcaklığını yansıtan şiirleri okumamış değildik. Fakat bu bambaşka bir şeydi! Bölümün biri bitince diğerimiz kitabı kapıyor, gürül gürül akan destanı Kabakyazı’nın düzlüğüne duyurur gibi seslendiriyorduk. Nazım Hikmet, ideolojisini sanatıyla mükemmel bir biçimde harmanlamış bulunuyordu. Kurtuluş Savaşı’nı bir halk savaşı olarak görüyordu. Bu destanı uzun mahkûmiyet yıllarında 1940’larda cezaevlerinde yazmıştı. Türkiyeli okurların uzun yıllar Nazım Hikmet’i okumaktan yoksun bırakılışı sebepsiz değilmiş! Bazen en güzel şeyler, en kötü şey olarak damgalanır ve halkın onunla tanışması yasaklanır…

ANADOLU İHTİLALİ: Sabahattin Selek’in bu kitabını 1966’da okudum. Daha sonra Kurtuluş Savaşı hakkında pek çok kitap okuduğum halde Anadolu İhtilali’nin Kurtuluş Savaşı’nı en gerçekçi ve derli toplu anlatan kitap olduğu kanısını koruyorum. O günden beri, Türkiye aydınları ideolojik olarak gitgide gerilemekteler. Kurtuluş Savaşı’nı bir grup “Çılgın Türk”ün gerçekleştirdiği, ortada hiçbir kıpırdanma bile yokken Atatürk’ün millete el etmesiyle savaşın kazanıldığı gibi olayı karikatürize eden görüşler beyin tembelliği nedeniyle çok yaygındır. Selek ise Kurtuluş Savaşı’nın hangi dünya ve ülke şartları içinde verildiğini, savaşta görev almış herkesin de hakkını vererek anlatıyor. Zaferden sonra kurulan yeni rejimin zaafları üzerinde de duruyor. Ben de Kurtuluş Savaşıyla ilgili yazılarımda bu gerçekler üzerinden yürüyorum ama bizim mahalle bana kulak asmıyor!

TİİKP DAVASI-SAVUNMA: Beni çok etkileyen metinlerden biri de Türkiye İhtilalci İşçi Köylü Partisi sanıklarının 1973’te Mamak’ta yaptıkları savunmadır. Ertesi yıl kitap olarak basılan büyücek bir kitap hacmindeki bu metin, resmî tarihi bir yana bırakarak Osmanlı klasik dönem, meşrutiyet, Cumhuriyet ve Demokrat Parti, Adalet Partisi dönemlerini, özgürlüğe ve refaha susamış emekçi halkın gözüyle anlatıyordu. Krala çıplak olduğunu haykıran bir çocuğun saflığını takınmış olan sanıklardan çoğu, daha sonra bu görüşlerini dillendirmez oldular ve burjuvazinin resmî tarihine döndüler…

FELSEFENİN TEMEL İLKELERİ: Toplumları yöneten yasaları ve bunların gelişim çizgilerini öğrendiğimiz iki temel kitap oldu. Felsefenin Başlangıç ilkeleri ve Felsefenin Temel İlkeleri. İlkel komünal sistemi, köleci, feodal, kapitalist sistemleri bu kitaplardan öğrendik. Engels’in “Ailenin Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni” ile Darvin’in “İnsanın Türeyişi” de bunu tamamlamıştır. Bir şey daha öğrendik, tarihin gidişi sosyalizmle yani sınıfsız topluma ulaşacaktır.  Bu kitabı okumuş ve anlamış herkes devletin de, kapitalizmin de kutsallığını boş bir laf olarak değerlendirir.

Araştırma, öykü, roman, deneme, eleştiri, gezi, günlük ve benzeri türlerde daha birçok kitap adı sayabileceksem de yazıyı kısa tutmak zorunluğundan bu kadarla yetiniyorum.

Şunu da belirtmeliyim ki, zararlı kitap yoktur. Onların her birinden öğrenecek şeyler olabilir. Bunlardaki gerçek dışı, zararlı bilgi ve telkinleri, Kovid aşısının mikrobu yenmesi gibi tarihsel ve diyalektik materyalizmi kavramış zihin zararsız halde tutar. Hatta atık maddeleri işlemden geçiren bir fabrika gibi yararlı hale de getirebilir.