Yılmaz Kaya Aylanç

Şimdiye kadar genellikle Atamızın, Cumhuriyetimizi nasıl kurduğu, savaşları ve buna ilişkin bilgiler yazılır, çizilir ve okunur. Cumhuriyet, onu kuran iradenin, yani Atatürk’ün “en büyük eserimdir” dediği ve her şeyin üstünde tuttuğu ve bizlere emanet ettiği eseridir. Bu esere, Cumhuriyete ait pek çok şey halkımız tarafından bilinir ve anlatılır. Bu eser için şükran ve minnet duymaktayız.

Cumhuriyet, 29 Ekim 1923’te ilan edildi, savaşlar yorgunu ve yoksulu bu ülke ne durumdaydı ve neler yaptı? O büyük insan sadece asker miydi? Sadece siyasetçi miydi? Sadece devlet adamı mıydı? Yoksa bu Cumhuriyet için her şey miydi?

İşte bu ortamda ve şartlarda Atatürk ve Cumhuriyeti’nin çok kısa sürede yaptıklarına da bakmamız, yapılanları öğrenmemiz ve anlamamız gerekir. O nedenle genellikle gençlerimizin ve çocuklarımızın müfredatlardan da çıkarılan Cumhuriyet tarihimizin kuruluş yıllarında savaşlar dışında yapılanlardan öğrenmesini görev sayıyorum. Gençler, öğrenciler, Cumhuriyet’ten yana olanlar bilmelisiniz ki bu devlet, Cumhuriyeti kurduğu ilk yıllarında bile halkı için neler yaptı. Bilin ve bilmeyenlere anlatın lütfen:

Devletin kuruluşunda yaptığı ve DEVRİMLER olarak ortaya koydukları:

Harf Devrimi, Halifeliğin Kaldırılması, Saltanatın Kaldırılması, Şapka ve Kıyafet Devrimi, Soyadı yasasının kabulü, Türkiye’nin yeniden idari yapılanması, Kadın Haklarının tanınması, Takvim, Saat ve ölçülerde değişiklik, Medeni Kanunun Kabulü, Eğitim ve Öğretim Devrimini sayabiliriz. Bunları zaman zaman duyarsınız, konuşursunuz. Ya hiç konuşmadıklarımız ve belki de bilmediklerimiz.

Yıl 1923; Osmanlının borçları kabul edildi, ayrıca Kurtuluş savaşında alınan borçlar da dahil hepsi ödeme planına bağlandı. Kapitülasyonlar kaldırıldı. İş Bankası kuruldu. Ergani bakır madeninin (Alman bankasına ait) devletçe işletilmesine karar verildi. Savaş yorgunu bu genç Cumhuriyet, çiftçisine 8 milyon lira kredi dağıttı.

Yıl 1924; üzerinde Türkiye Cumhuriyeti yazan 10 kuruşluklar tedavüle çıktı. Osmanlı’da köylüyü ezen Aşar Vergisi kaldırıldı. Ankara İstanbul arası uçakla uçuldu. Samsun-Çarşamba demiryolu temeli atıldı. Şeyh Said isyanı başladı.

Yıl 1925; Ankara-Kütahya demiryolu açıldı. Atatürk Orman Çiftliği yapıldı, örnek olunması için. Sanayi ve Maadin Bankası kuruldu. İzmir Liman T.A.Ş. kuruldu. Şimdiki Menderes nehrine ilk beton köprü yapıldı. 30  yılda 400 bin kişinin ölümüne neden olan Fransızlardan Tütün Rejisi alındı ve lağvedildi.

Yıl 1926; Kayseri Uçak Fabrikası açıldı. Uşak ve Alpullu Şeker Fabrikaları faaliyete geçti. Emlak ve Eytam Bankası kuruldu. Samsun-Kavak demiryolu açıldı, liman inşaatı başladı.

Yıl 1927; Cumhuriyetin ilk kağıt paraları tedavüle çıktı. Bursa Dokumacılık Fabrikası açıldı. İlk nüfus sayımı yapıldı, 13,5 milyon, bunun ?’ü köyde ve okuyan yazan. Samsun-Amasya-Havza ile Ankara-Kayseri ve Kayseri-Yerköy demiryolları faaliyete geçti. Devlet Demiryolları ve Limanları İdaresi kuruldu. Bünyan Dokuma Fabrikası açıldı. Ankara Radyosu yayına başladı.

Yıl 1928; Amasya-Zile, Kütahya-Tavşanlı demiryolları açıldı. Sirkeci-Haydarpaşa feribot seferleri başladı. Ankara Çimento Fabrikası üretime başladı.

Yıl 1929; dünya büyük bir ekonomik krize girdi. Ya Türkiye Cumhuriyeti? İstanbul Otomobil Fabrikası kuruldu. Ankara demiryolu hattı ile Haydarpaşa Limanı millileştirildi. Zirai Kredi Kooperatiflerinin kurulmasına karar verildi. Mersin-Adana demiryolu Fransızlardan satın alındı. Ankara-İstanbul arasında telefon bağlantısı sağlandı. Doğu Anadolu’da toprak reformuna karar verildi.

Yıl 1930; Kayseri-Şarkışla, Ankara-Sivas, Emirler-Balıköy, Bolkuş-Filyos, Zile-Kunduz demiryolları açıldı. Türk parasını koruma kanunu çıktı. Merkez Bankası, batı; “kuramazsınız” dediği halde kuruldu. Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti kuruldu. Düyun-u Umumiye binası devlete teslim edildi. İstanbul Galata köprü geçiş ücreti kaldırıldı.

Yıl 1931; Devletçilik ilkesi Anayasada yer aldı. İthalatın sınırlandırılmasına karar verildi. Malatya-Doğanşehir, Mudanya-Bursa  demiryolu yapıldı. Kelkit ırmağına Akçağıl köprüsü yapıldı. Ankara Ziraat Kongresi toplandı.

Yıl 1932; Kütahya-Balıkesir, Samsun-Sivas,  Kunduz-Kalın, Ulukışla-Niğde demiryolları faaliyete geçti. Türkiye Sınai Kredi Bankası kuruldu. Tütün Kongresi toplandı.

Yıl 1933; Eskişehir Şeker Fabrikası açıldı. Deniz yolları devletçe işletilmeye başlandı. Halk Bankası kuruldu. Samsun-Çarşamba, Adana-Fevzipaşa demiryolları satın alındı. Afyon-Antalya demiryolu hattı yapıldı. Sümerbank faaliyete geçirildi. İzmir Rıhtım Şirketi devletçe satın alındı. Mevduat Koruma Kanunu kabul edildi. Ankara-İstanbul tarifeli uçuşları başladı.

Yıl 1934; Ankara, Sivas, Konya ve Eskişehir buğday silo inşaatları başladı. Bursa Süttozu Fabrikası açıldı. İzmit Kağıt Fabrikası kuruldu. Bakırköy Bez Fabrikası açıldı, Konya Ereğli Bez Fabrikasının temeli atıldı. Kayseri’de yapılan altı uçak Ankara’ya uçtu.  Sovyetler Birliği ile kredi anlaşması imzalandı. Zonguldak kömür yıkama fabrikası faaliyete geçti, Antrasit fabrikasının temeli atıldı. Isparta Gülyağı Fabrikası işletmeye açıldı. Kayseri’de mensucat fabrikası kuruldu. Keçiborlu Kükürt Fabrikası kuruldu. Beykoz Ayakkabı Fabrikası kuruldu. Turhal Şeker Fabrikası işletmeye açıldı. Üsküdar-Kadıköy tramvay hattı deneme sürüşüne başladı. Afyon-Antalya, Diyarbakır-Fevzipaşa, Ortaköy-Bolkuş ve Fırat-Yolçatı demiryolları yapıldı.

Yıl 1935; Gediz ve Göksu nehirleri üzerine köprüler yapıldı. Etibank kuruldu. Aydın demiryolları devletçe satın alındı. İstanbul Liman Şirketi devletçe satın alındı. Maden Tetkik Arama ve Elektrik İşleri Etüd İdaresi kuruldu. Türkiye Şeker Fabrikalari A.Ş. kuruldu. Tarım Satış Koopertifleri kuruldu. Paşabahçe Şişe ve Cam Fabrikaları işletmeye açıldı. Nazilli Basma Fabrikası kuruldu. Ankara Fındık Kkongresi toplandı. Fevzipaşa-Ergani, Ergani-Osmaniye, Çankırı-Atkaracalar, Sivas-Eskiköy demiryolları yapıldı. İstanbul Telefon Şebekesi devlet tarafından satın alındı. Ankara’da Gaz Maskesi Fabrikası kuruldu. Ankara-Zonguldak telefon hattı faaliyete geçti.

Yıl 1936; İzmir Havagazı Fabrikası devletçe satın alındı. İzmit’te ikinci kağıt fabrikasının temeli atıldı. Ankara’da Endüstri Kongresi toplandı. Ergani bakır madeni Deutsche Bank’tan satın alındı. Ankara Çubuk Barajı inşaatına başlandı. Ereğli Kömür İşletmesi devletçe satın alındı. İlk kömür treni Ankara’ya geldi. Erzurum-Sivas, Afyon-Karakuyu, Isparta-Bozönü, Eskiköy-Çetinkaya, Yazıhan-Hekimhan demiryolları yapıldı. Edirne-Sirkeci ve Şark demiryolları devletçe satın alındı. Gaziantep Buz Fabrikası açıldı. İstanbul Haliç köprü inşaatı temeli atıldı. Bursa Hasan Paşa köprüsü yapıldı.

Yıl 1937; Atatürk, çiftliklerini devlete bağışladı. İlk Türk gemisi Belkıs denize indirildi, ilk denizaltının yapımına başlandı. Ormanlar devletleştirildi. Konya Bez Fabrikası açıldı, Malatya Bez Fabrikasının temeli atıldı. Denizbank kuruldu, Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası kanunu kabul edildi.  İstanbul-Edirne karayolu açıldı. Hükümetçe satın alınan Toprakkale-Payas, Islahiye-Meydanıekbaz tren yolları işletmeye açıldı. Kadıköy Su Şirketi devletçe satın alındı. Burhaniye-Ayvalık yolu, Sakarya, Fırat, Kızılırmak ve Murat nehirleri üzerine köprüler yapıldı. Diyarbakır-Cizre, Hekimhan-Çetinkaya, Zonguldak-Çatalağzı demiryolu yapıldı. THY, İstanbul-Bükreş seferlerine başladı. Telsiz kanunu kabul edildi.

Yıl 1938; İzmir telefon şirketi devletçe satın alındı. Bursa merinos fabrikası açıldı. Gemlik suni ipek fabrikası açıldı. İstanbul Elektrik Fabrikası devletçe satın alındı. Toprak Mahsülleri Ofisi kuruldu. Divriği Demir Madenleri İşletmesi faaliyete geçti. Sermayesi devlete ait olan KİT’ler kuruldu. Ankara-Erzurum tren hattı Erzincan’a ulaştı. İzmir Klor Fabrikası kuruldu. Köylüye 1923-38 arasında 708 bin hektar toprak dağıtıldı. Ve ATAmız aramızdan ayrıldı…

Tüm bunların nasıl yapıldığını bugünkü şartlara bakarak anlayamaz, yeterince doğru değerlendiremeyiz. O günün şartlarına göre bakmak ve değerlendirmek gerek. Yazımın başında da belirttiğim gibi yıllarca savaşarak, en önemli kaynak olan insan kaynağını önemli ölçüde yitirmiş, kalanlar ise hasta, cahil, yaralı ve donanımsız. Sermaye neredeyse hiç yok.

Emperyalizm, genç bir liderin önünde diz çökmek ve onun bağımsızlık talebine evet demek zorunda kalmanın hıncı içinde. Sömürülen halklara örnek olmuş! İçerde tüm bu yapılanlara muhalif önemli bir kesimin de bulunduğu unutulmamalı. İşte gençler, bu şartlarda bu topraklar Atatürk sayesinde Vatan olabilmiş, halk ümmetten vatandaş olmanın gururunu yaşamış, Bağımsız bir devlet ve Cumhuriyet kurulmuş. Hemen sonrasında da savaş alanlarında kazanılan başarılara, ekonomik ve sosyal alanlarda devrimlerin ışığında yapılanlar eklenerek ilelebet yaşayacak Cumhuriyet’in temelleri güçlendirilmiştir.

Bugün her ne kadar zayıflatmaya, yok saymaya, güçsüzleştirmeye, unutturmaya, yok etmeye çalışsalar da aksine hem benliğimizde hem de kalbimizde daha da büyümektedir.

ATAM, kurduğun ve emanet ettiğin bu Cumhuriyeti ilelebet yaşatmaya and içtik.

Ne senden, ne de Cumhuriyetinden vaz geçeriz.

Önünde saygı, sevgi ve minnetle eğiliriz. Ruhun şad olsun ATAM.

29 Ekim Cumhuriyet Bayramımız Kutlu Olsun !

Ne mutlu Türküm diyene !

(28.10.2017)